Jaar: 2005

Mensen die recent een simpel belegd broodje besteld hebben kennen het verschijnsel misschien: een overschot aan keuzes. Wilt u bruin of wit? Mayo of ketchup? Sla of komkommer? Meenemen of hier opeten? We spraken er al eerder over, een uitbreiding van de keuzes wordt niet altijd door iedereen op prijs gesteld. Onderzoek toont nu ook aan: 58% van de consumenten heeft last van keuzestress.

Voor klassieke economen is dat een wonderlijk fenomeen: een uitbreiding van de keuzes maakt de kans groter dat je een product vindt dat precies aansluit bij je wensen, en is dus meestal een vooruitgang. Klassieke economen houden er echter geen rekening mee dat het bekijken van elk alternatief extra tijd kost, en tijd is een schaars goed waarvan de prijs de laatste jaren steeds hoger oploopt. Het voordeel van de extra keuzes weegt misschien niet op tegen de kosten van de verloren tijd.

In deze tijden van keuzestress kan het geen kwaad de voordelen van de keuzevrijheid nog eens te benadrukken. Het is natuurlijk mooi dat u een verzekering af kunt sluiten die precies op uw wensen is afgesteld, als u die al heeft. Maar dat is niet het belangrijkste: omdat u kunt kiezen, staat er voor de producent iets op het spel. Bij wanprestatie kunt u namelijk uw keuze wijzigen. Keuzevrijheid is dus macht, en hoe meer macht er bij de consumenten ligt, hoe beter dat is voor de kwaliteit van het gebodene. (Voor een goede demonstratie van dit principe mag u proberen vandaag nog snel even uw paspoort te verlengen.)

In feite maken de gestresste consumenten een fout: de vrijheid om te kiezen is iets anders dan de plicht om alle opties af te wegen. Als uw tijd u te dierbaar is, kies gewoon het eerste alternatief dat voorbij komt. Als het niet bevalt kunt u altijd nog wijzigen.

De uitspraken van minister Veerman in de Volkskrant van vorige week hebben de discussie opnieuw doen oplaaien. Die liberalisering van de zorgverzekeraars, zo beweren sceptici, dat gaat voor geen meter werken. Consumenten gaan helemaal niet naar de goedkoopste aanbieder, dus die marktwerking, dat wordt een grote flop. Kijk maar naar de energiesector: daar is de afgelopen anderhalf jaar nog geen 10% van de burgers overgestapt naar een andere leverancier. Zelfs het Centraal Planbureau maakt zich in een recent rapport zorgen. Voor een betere marktwerking is het van belang dat de overstapbereidheid toeneemt, is de conclusie. Opnieuw wordt de energiesector als voorbeeld aangehaald. “Consumenten laten vrije markt links liggen”, kopte de Volkskrant naar aanleiding van dat rapport.

Soms gaat het wel goed. Er is een sector waar ook pas sinds kort concurrentie is, en waar dat wel grote gevolgen heeft gehad. Inderdaad: de wegenwacht. Sinds vorig jaar heeft de ANWB een concurrent: Route Mobiel. Een luis in de pels van de ANWB, en alom beschouwd als groot succes. “ANWB verliest veel leden aan concurrent” kopt Trouw bijvoorbeeld boven een recent bericht dat dit jaar ruim 61.000 leden van de ANWB zijn overgestapt naar Route Mobiel. Tekenend is ook een achtergrondartikel in de Volkskrant, een paar weken geleden. De krant citeerde Jan van Akkooi van Delta Lloyd, die praat over het nieuwe zorgstelsel. Er zijn twee scenario’s denkbaar, laat hij weten:

‘De ANWB of energie’. Pardon? Hij bedoelt: of de klant loopt massaal naar de concurrent, zoals de ANWB overkwam met concurrent Route Mobiel. Of dat nieuwe stelsel zal hem een zorg wezen, zoals hij ook gewoon bij zijn energiebedrijf bleef.

Maar nu het leuke. Route Mobiel, zo laat RTL weten, heeft op dit moment meer dan 175.000 leden. De ANWB zit op 4,1 miljoen. Met andere woorden: in het tweede jaar van haar bestaan is Route Mobiel er in geslaagd in totaal slechts 4.5% van de klanten van de ANWB af te snoepen. Een enorm succes, zeker vergeleken met die karige 10% in de vermaledijde energiesector. Precies: hier klopt iets niet. Als de toegenomen concurrentie bij de wegenwacht al wordt beschouwd als een succes, dan zou de energiesector zo ongeveer het ultieme succesverhaal van marktliberalisering moeten zijn. Dat is het niet. En dat is vreemd. 10% van de Nederlandse bevolking, dat komt neer op meer dan 700.000 huishoudens. Daar kan Route Mobiel nog een puntje aan zuigen.

Marktwerking, dat is mooi. Door de energiemarkt vrij te laten en burgers hun energiebedrijf te laten kiezen wordt stroom goedkoper. Maar helaas wordt de burger ook tijdens het eten gestoord door telemarketers van alle nieuwe energiebedrijven. En moet hij straks uitzoeken welke verzekeraar de ziektekosten het goedkoopst dekt. En welke taxichauffeur het minste vraagt. Weegt het voordeel van de lagere prijs wel op tegen het nadeel van al dat kiezen?

Nee, schreef Olav Veldhuis enkele weken geleden in een paginagroot artikel in de Volkskrant. Laat de overheid maar lekker kiezen, dan hoeft de burger al dat gezeur niet aan te horen. Paternalisme is zo slecht nog niet.

Ja, zegt nu Harvard-hoogleraar Edward Glaeser. Juist als kiezen vervelend en lastig is, moet je het niet aan de overheid laten. Immers, voor een ambtenaar is het net zo vervelend als voor een consument. Maar de juiste man omkopen is zo gebeurd, terwijl miljoenen consumenten permanent bij de neus nemen veel lastiger is. Bovendien zijn de belangen van een consument groter als hij of zij iets koopt dan wanneer er gestemd moet worden. En dus wordt aan dat eerste meer aandacht besteed. Logisch eigenlijk.