Bericht uit Griekenland

De schuldencrisis in Griekenland is voor economen gesneden koek. Er is onverantwoord veel geleend en nu moeten de Grieken door ons worden gered. Maar wat is er de afgelopen jaren precies gebeurd? Zagen de Grieken zelf niet dat het wel fout moest gaan?  Begrijpen wij koele Noordelingen, met onze harde voorwaarden, het Griekse probleem eigenlijk wel?

We vragen het aan Claire Economidou, een paar jaar geleden mijn Griekse collega op de universiteit Utrecht. Een macro-econome die haar Ph.D. in Wisc0nsin haalde en daarna vijf jaar in Nederland werkte. Sinds een half jaar is ze weer in Griekenland, precies op tijd voor de huidige crisis. Ik stuurde haar een email met vragen, die ze hieronder beantwoordt.

Hier in het Noorden is het verhaal in de pers dat de Grieken geen fiscale discipline hebben. De overheid geeft veel meer uit dan ze binnenkrijgt en dat heeft tot de huidige crisis geleid. Vaak krijgen we er plaatjes bij van Grieken op het strand, drankje in de hand, met de suggestie dat er niet gewerkt wordt. Hoe zien de Grieken de crisis zelf? Vinden ze dat de oorzaak in Griekenland ligt, of krijgt Europa de schuld?

De fiscale ontsporing hier heeft twee redenen: (1) slecht beheer van publiek geld door de laatste twee regeringen (20 jaar in totaal), onproductieve uitgaven zonder planning en corrupte politici die geld uitgaven aan hun eigen interesses en clientèle. (2) Andere mensen zagen dat er geen consequenties waren voor slecht gedrag en hebben hun fiscale normen en waarden daardoor laten beïnvloeden. Uiteindelijk is het dus de regering en een groep ontduikers, met onder de laatste vooral veel artsen.

De rest van de Griekse bevolking is vooral boos op deze ontduikers en op de vorige regeringen, die de bevolking misleid hebben met verdraaide statistieken. Er zijn relletjes omdat de bevolking vindt dat zij moeten betalen voor iets dat de regering gedaan heeft (er zijn bekende gevallen van Grieken die erg rijk zijn geworden door hun connecties met de regering). Ze schamen zich ook. Grieken zijn erg trots op hun geschiedenis en hun reputatie en het is voor het eerst dat de bevolking zo ten schande wordt gemaakt. Die woede richt zich nadrukkelijk niet op buitenlanders. De meeste Grieken (en ikzelf ook) zijn het eigenlijk wel eens met de argumenten van de Duitsers.

Toch is er veel woede bij de demonstranten. Is er het gevoel dat de ene groep van de bevolking heeft geprofiteerd en de andere groep de troep nu moet opruimen?

Ik vond protesten in Nederland er altijd gevaarlijk uitzien maar hier in Griekenland (en ook in Frankrijk, Italië, Spanje) is de sociale samenhang erg groot. In een paar minuten heb je een groep mensen bij elkaar voor een vreedzame demonstratie. Op het nieuws zie je alleen de relletjes, maar dat zijn uitzonderingen. Maar inderdaad, oud-parlementariërs en leden van de elite zijn rijk geworden door corruptie en belastingontduiking, de rest mag ervoor betalen.

Je bent macro-econoom en hebt de laatste tien jaar tussen de fiscale conservatieven gewoond. Hoe zie je de situatie om je heen?

Dit is niet nieuw voor Griekenland. Het enige verschil met vroeger is de omvang van het probleem. Vorig jaar december stond Athene in brand door gewelddadige protesten. Vanwege de dood van een jonge man, maar eigenlijk door de ontevredenheid onder de mensen en het gevoel dat er een oneerlijk spel werd gespeeld. Dat was een sterk signaal dat er iets goed mis was, we hebben niet eerder zo’n uitbraak van geweld gehad. Je had kunnen voorspellen wat er daarna zou gebeuren: in de verkiezingen werd de oude regering er met een historisch verlies uitgewerkt.

Op dit moment is het vertrouwen in de nieuwe regering groot. Men begrijpt dat de maatregelen van het IMF nodig zijn. Op televisie zie je weliswaar een paar honderd mensen demonstreren, maar dat is uit vijf miljoen inwoners van Athene, en alleen daar wordt geprotesteerd. Het zijn vooral werklozen, gepensioneerden en ambtenaren. Gegeven de ernst van de komende bezuinigingen zijn de Grieken opmerkelijk rustig. Persoonlijk ben ik dan ook niet bang de straat op te gaan, Athene is niet minder veilig dan Utrecht. Ik heb niet het idee dat de toekomst van Griekenland in duigen ligt.

Als macro-econoom denk ik dat de publieke sector hier inefficiënt is, langzaam, onproductief en gevuld met incompetente mensen. Ze zijn vaak op hun plek gekomen als politieke gunst. Ontslagen en bezuinigingen zijn een prima idee. Het “Griekse probleem” ligt niet zozeer bij het niveau van de uitgaven of de schuld (kijk naar de andere PIIGS). Het is een moreel en ethisch probleem. Er zijn goede wetten maar ze worden nauwelijks toegepast. Dat leidt tot een slechte fiscale cultuur. Het tweede grote probleem is het productiemodel: Griekenland moet zich concentreren op de dingen die ze goed kan, handel over zee, toerisme, groene technologie. Daarmee kunnen we investeringen aantrekken. In plaats daarvan hebben we een overheid gecreëerd die het juist moeilijk maakt om in Griekenland zaken te doen.

We hebben het menselijk kapitaal, de natuurlijke hulpbronnen en de hulp van de EU en daarmee kunnen we er weer bovenop komen. Als de regering in het zadel wil blijven en niet wil worden getroffen door het lot van de vorige regering, dan moeten ze zorgen dat de belastingopbrengsten stijgen en ontduikers worden aangepakt. De demonstranten willen iemand zien die verantwoordelijk is. Ze willen een eerlijk systeem waar degenen die betalen profijt hebben van de publieke sector, en ontduikers niet. Ik denk dat de regering die kant op werkt. En ze evalueren zichzelf elke twee maanden en vervangen de ministers die niet functioneren.

Elke crisis biedt mogelijkheden, en ik denk dat we er sterker uit gaan komen. Vorige regeringen konden de publieke sector niet opruimen. Met de IMF erbij gaat dat nu wel lukken. De tolerantie van het publiek voor verkwisting van overheidsgeld is nu zo ongeveer nul. Dit heeft veel Grieken ertoe gebracht om eindelijk met elkaar te praten en lang lopende problemen op te lossen. De crisis leidt ertoe dat het land opnieuw wordt ingericht, op een betere manier.

Spijt van je terugkeer?

Nee hoor. Ik zit op een prima universiteit en de sfeer is nog prima. We doen goed onderzoek én kunnen met een drankje op het strand zitten.

Auteur: Thijs

Econoom. Krantenlezer. Stuurman aan wal.