Stemmen

Verkiezingen vandaag. Er is een groot aantal economen dat zich bezighoudt met politiek, als onderzoeksonderwerp of direct, als politicus. De verschillende meningen over democratie worden goed weergegeven door onderstaande uitwisseling op de NAKE mailinglist van de afgelopen dagen.

As every vote counts… I am on the ballot this election on position 7 for D66. Mark.

Dear Mark, as a real economist, you should know that rational individuals should never vote as long as voting is costly because the probability that your vote is going to change the outcome of the election is negligible. Jan.

Dear Jan, economist or not, I think we all should keep our faith in democracy: after all, it does better than the alternative. Lucio.

En zo is het: voor een individu lijken de kosten van het stemmen niet op te wegen tegen de verwachte baten, als je die ziet in de mogelijkheid om de doorslaggevende stem uit te brengen. Vooral in ons kiesstelsel is die kans klein; in een districtensysteem ligt hij, door mogelijke hefboomwerkingen, iets hoger. Maar onderzoek toont aan dat er nóg een baat is: het idee de macht te beïnvloeden heeft een direct, positief, effect op het levensgeluk van mensen. En inderdaad, democratie als institutie bevordert de efficiënte werking van de economie doordat bestuurders zich moeten verantwoorden.

Mark Sanders is een goede econoom, maar zeker niet de enige die vandaag verkiesbaar is. Uit mijn hoofd noem ik nog Paul Tang (PvdA) en Elbert Dijkgraaf (SGP). Objectief ben ik zeker niet, maar volgens mij kunnen er niet genoeg economen in het parlement zitten. Zoals uit bovenstaande affiliaties al blijkt is er voldoende verschil van mening over politieke kwesties, maar het voordeel van academisch economen is dat ze dezelfde taal spreken en over het algemeen bereid zijn te luisteren naar elkaars argumenten. Daar kan menig politicus iets van leren.

Spaanse immigranten

Voor de VVD is een generaal pardon voor 26.000 asielzoekers een breekpunt, zo laat minister Verdonk weten. Daarbij wijst de partij voortdurend op wat er in Spanje gebeurde: “daar zijn 600.000 illegalen gelegaliseerd. Niet voor niets gaan alle mensen daar naartoe.”

Waar heeft dat toe geleid, economisch gezien, die enorme toestroom van migranten in Spanje? Spanje geldt inmiddels als Europees succesverhaal, met een economische groei van 3.4%, ruim twee keer zoveel als het Europees gemiddelde. Hoe dat komt? Volgens een rapport dat vandaag verscheen (maar nog niet werd opgemerkt door de Nederlandse media) is de helft van de groei toe te schrijven aan immigranten. Precies het verschil tussen het groeicijfer van Spanje en dat van de rest van de EU. Toch grappig.

Tractoren

De afgelopen week kwamen opnieuw twee lokale overheden met belastingplannen tegen overmaatse auto’s, een wijk in Londen en het Nederlandse Leiden. Beiden werden in initiatief voorgegaan door onder meer de veelbesproken Nijmeegse aso-tax (uiteindelijk niet uitgevoerd).

Waarom? Het milieu wordt bij deze lokale initiatieven vaak genoemd als drijfveer. Tim Harford (die er trouwens vreselijk van langs krijgt in de JEL deze week) schreef al eens over de nonsens van dat argument. De onveiligheid van SUV’s, zowel voor de berijder als voor het vrijwel onzichtbare kind op de fiets is een prima argument, maar dan voor de Rijksdienst voor het Wegverkeer; waarom een gemeenteraad zich hiermee moet bezighouden is onduidelijk.

En dan natuurlijk het feit dat dezelfde gemeenten die te hoop lopen tegen SUV’s geen bezwaar lijken te hebben tegen het binnenrijden van vrachtwagens, die in alles nog groter en erger zijn dan een terreinauto. Het lijkt erop dat de voornaamste reden uiteindelijk de weerzin tegen de bezitters van de terreinwagen is. En toegegeven, er is veel voor te zeggen om de patser in de Cayenne uit esthetische overwegingen uit het straatbeeld te verwijderen. Maar gegeven de prijs van zo’n auto zijn belastingen waarschijnlijk geen effectief middel. Waarom niet gewoon een verkeersbord bij de stadsgrens neergezet? Nee, niet deze, maar deze.

Kieswijzer

Het is verkiezingstijd en dus laait de discussie over de inrichting van de economie weer op. Tijd voor economen om zich in de strijd te mengen?

Jan Tinbergen, Neerlands grootste econoom, meende van wel. Maar dan niet als speler, maar als scheidsrechter. Hij zag het als de opdracht van de economie om keuzes in kaart te brengen, de gevolgen van verschillend beleid duidelijk te maken voor het publiek. Als u de belastingen verlaagt neemt de groei toe maar ook de schuld, en wel met zoveel miljard. Dat werk. Aan de politiek was het om vervolgens één van de alternatieven te kiezen. De hand van Tinbergen is duidelijk zichtbaar in de gebruikelijke doorrekening van de verkiezingsprogramma’s door het CPB, een project dat uniek is in de wereld.

Maar wie luistert er naar het Planbureau als er ook een kieswijzer is? Dertig keer klikken en de politieke voorkeur rolt er automatisch uit. Is de kieswijzer de geautomatiseerde econoom van de nieuwe eeuw?

Nou, nee, want de functie van scheidsrechter ontbreekt helaas in het programma. De keuzes die de twijfelende kiezer krijgt voorgeschoteld geven steeds één kant van de zaak weer: wel de kosten, niet de opbrengsten of vice versa. Bijvoorbeeld:

Stelling 2:
De kinderbijslag moet omhoog.

Tja, wie is daar niet voor? De kwestie is natuurlijk waar het geld vandaan komt dat voor de kinderbijslag nodig is. Betere stelling: de kinderbijslag en de BTW moeten omhoog. Nog betere stelling: noem de bedragen.

Politieke keuzes die ertoe doen zijn vaak pijnlijk, er is altijd een afruil tussen twee kwaden. Een goede stemwijzer zou dat moeten laten zien, zodat burgers weten waarvoor ze kiezen.

Lees verder “Kieswijzer”

Kentekens

kenteken Hoera, we krijgen nieuwe kentekencombinaties. Zoals Marco al eens uitrekende betekent dat weer extra inkomsten voor autodealers, omdat mensen nou eenmaal graag met een recente combinatie rijden, maar het is ook een reden voor verdriet. Voor de Nederlandse belastingbetalers, om precies te zijn.

Want opnieuw laat de overheid het de burgers niet toe om, tegen een vergoeding, een eigen combinatie te kiezen. Zoals bekend kan dat in Amerika, maar ook in bijvoorbeeld Denemarken is het mogelijk. Wat zouden de kosten zijn van het toestaan van zelfgekozen combinaties? Er zal iets meer personeel bij de RDW moeten komen, maar dat valt in het niet bij de mogelijke opbrengsten: ik schat in dat menig autobezitter grif €100 betaalt voor een koele nummerplaat.

Andere nadelen? De zelfgekozen combaties zullen allicht makkelijker te onthouden zijn, en hoe erg is het werkelijk dat je niet meer meteen kunt zien hoe oud een auto is? Tegelijkertijd zorgen de extra inkomsten ervoor dat de overheid verstorende belastingen, zoals de BTW of de inkomstenbelasting, kan verlagen. Daar wordt iedereen vrolijk van. Ik stel me dan ook voor dat de politieke partij die met dit plan de verkiezingen ingaat daar veel garen bij kan spinnen. Graag hou ik me aanbevolen voor een gedegen analyse van de kosten en de opbrengsten.

Geld en macht

In de week dat een Zuid-Koreaan gekozen wordt tot de nieuwe SG van de VN komt het gezaghebbende Journal of Political Economy uit met dit aardige (helaas alleen voor abonnees toegankelijke) artikel over de waarde van een stoel in de veiligheidsraad.

De niet-permanente leden van die raad roteren, zodat willekeurige landen opeens een tijdelijke, belangrijke, stem hebben in de wereldpolitiek. En wat blijkt: zit je in de raad, dan loopt de ontwikkelingshulp vanuit de VS met 200% op. Totdat je beurt weer voorbij is. In jaren met een flinke crisis kan het effect groter zijn. Kennelijk is invloed op die manier te koop.

Dat leidt tot een interessante vraag. Nederland zat van 1999 tot 2000 in de veiligheidsraad. Waar is het geld gebleven?

Tegenvallers

De kosten voor de Amsterdamse Noord-zuid (metro)lijn vallen anders uit dan gepland. Wat denkt u, hoger of lager?

Inderdaad, hoger. Wat wil je: het blijkt dat overal ter wereld 9 van de 10 overheidsprojecten over het budget gaan, al zolang dit soort zaken bijgehouden wordt.

Er zijn twee mogelijkheden: of de politici die de lijn bestelden geloofden de schatting van de kosten en zijn dus oliedom, of ze wisten van tevoren dat de lijn waarschijnlijk duurder zou worden dan aangegeven. Ik heb zo’n gevoel dat het laatste geval is waarschijnlijker is, en dat de raadsleden dus allang wisten dat de extra rekening zou komen.

De vraag is dan of deze poppenkast van nep-begrotingen noodzakelijk is. Het is natuurlijk beter om in openheid over de werkelijke kosten en hun financiering te debatteren. Tenzij je daarmee nóg hogere rekeningen oproept. Immers, de regel lijkt te zijn dat de bouwers altijd over het vastgestelde bedrag heengaan. In dat geval is het zaak de rol van naïef slachtoffer overtuigend te blijven spelen.

In Amsterdam voelen D66 en het CDA dat goed aan: “Ik vind dat zorgwekkend” en “ik ben bedonderd door de wethouder” klinkt potsierlijk, maar is wel in character. De PvdA laat zich echter in de kaarten kijken: de overschrijding is “geen verrassing” en het nieuws wordt “gelaten” aangehoord. Dat komt ze duur te staan, bij de volgende opdracht.

Politieke Aandelenmarkt

Ten tijde van het Wereldkampioenschap voetbal schreven wij al uitgebreid over de zegeningen van voorspelmarkten, ideaal om de kans op onzekere gebeurtenissen in de toekomst te voorspellen. Tot onze vreugde heeft de Volkskrant heeft met het oog op de aanstaande verkiezingen weer zo’n voorspelmarkt geopend: de Politieke Aandelenmarkt (PAM). De krant wijdde er ook een aardig achtergrondartikel aan.

De markt is zojuist geopend. Er kan gehandeld worden in stempercentages, coalities en premiers. Helemaal in evenwicht is de markt nog niet. Op dit moment worden er op grond van de koersen maar liefst 172 zetels verdeeld. En op de premiermarkt staat Wouter Bos op 57%, tegen 52% voor Balkenende, en 15% voor een VVD-kandidaat. Op de coalitiemarkt tellen de percentages zelfs op tot 175%. Met een beetje arbitrage valt hier dus geld te verdienen.

Wijn stopt subsidies duurzame energie

Minister Wijn heeft afgelopen weekend besloten om alle subsidies voor duurzame energie met onmiddellijke ingang stop te zetten. De doelstelling om in 2010 9% van de elektriciteit duurzaam te produceren is immers gehaald, dus meer subsidie is niet nodig. Vreemde redenering. Energiebedrijven, boeren en andere belanghebbenden schreeuwen moord en brand, omdat ze vergevorderde investeringsplannen in duigen zien vallen.

Economisch gezien rammelt het besluit natuurlijk aan alle kanten, nog los van die investeringsonzekerheid. Het gebruik van duurzame energie levert een voordeel op voor de maatschappij, in de vorm van minder vervuiling. Aan dat maatschappelijke voordeel valt in principe een prijskaartje te hangen. Idealiter zou de subsidie voor duurzame energie gelijk moeten zijn aan de hoogte van dat prijskaartje. Wie zo’n investering doet, creeert immers een maatschappelijk voordeel, en dus is het zowel eerlijk als economisch efficient als precies dat voordeel aan de investeerder wordt uitbetaald. Van het plotseling stopzetten van een subsidie kan dan geen sprake zijn. Vantevoren is niet duidelijk hoeveel duurzame energie de subsidie precies gaat opleveren. Maar het zal wel de maatschappelijk optimale hoeveelheid zijn.

Zelfs als de politiek toch wil vasthouden aan die 9%, dan had het allemaal een stuk slimmer gekund. Nu is er een subsidiebedrag vastgesteld, maar blijkt achteraf dat daarmee meer dan de doelstelling van 9% gehaald had kunnen worden. Met andere woorden: het subsidiebedrag was te hoog. Weggegooid geld. In theorie had het goedkoper gekund met een veiling. Iedereen die wil investeren in duurzame energie had dan aangegeven voor welke subsidie men bereid was geweest dat te doen, en vervolgens had de overheid het subsidiebedrag zodanig vastgesteld dat die doelstelling van 9% precies gehaald zou worden. Gemiste kans. Rantsoenering, de methode die nu gekozen is, kan nooit efficient zijn.

Versoepelen

Hoera, de PvdA versoepelt haar AOW-plan. Dat is sympathiek, want nu zijn de scherpe kantjes er vanaf. De burger kan gerust zijn.

Nou ja, tenzij de burger jonger is dan 45. Er valt namelijk niet zoveel te versoepelen aan de problemen rondom de AOW. De situatie is deze: er zijn beloftes gedaan over uitkeringen voor mensen ouder dan 65. Deze uitkeringen worden deels betaald door mensen jonger dan 65, en deels uit de algemene pot. Zoals het er nu voorstaat is er niet genoeg geld om aan de beloftes te voldoen.

Je kunt dat financieringsprobleem op verschillende manieren oplossen, maar dat is altijd een kwestie van herverdelen. In de grond zijn er twee mogelijkheden: de ouderen krijgen minder (de uitkeringen gaan omlaag, worden bevroren, of de ouderen betalen mee zodat de netto-uitkering omlaag gaat: fiscalisering) of de jongeren betalen meer (geen fiscalisering, en dus de AOW-premie omhoog).

De PvdA heeft nu, onder invloed van de 65-plusser Marcel van Dam, gekozen voor de tweede optie. Dat kan, er zijn zelfs goede redenen voor te bedenken. Maar het is een verschuiving van de kosten van gepensioneerden naar werkenden, van oud naar jong. Een versoepeling is het pertinent niet.