Categorie: Crisis!

De kredietcrisis van 2008.

Depressie

Sommige media lijken er genoegen in te scheppen om de economie de put in te praten, of op z’n minst te suggereren dat het Allemaal Heel Erg Is.

Neem nu de Volkskrant. Anders dan je zou verwachten is in Nederland de werkloosheid nog niet eens gestegen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld in de VS. De Volkskrant weet aan de laatste cijfers toch nog een negatief-klinkende draai aan te geven: “Daling werkloosheid ten einde“.

Dan bedrijfsfaillissementen. Die blijken inderdaad te zijn gestegen. De stijging van 34% is zelfs de hoogste van Europa. “Nederland Europees koploper faillissementen” juicht de krant. Natuurlijk is dat niet waar. Als het aantal faillissementen in Nederland vorig jaar erg laag is geweest, dan zegt het niet zo heel veel dat dit jaar de relatieve toename in Nederland het sterkst is.

De huizenprijzen dan. Ook daar is er weinig aan de hand. Een daling is niet of nauwelijks waarneembaar, en prijzen zouden volgend jaar zelfs nog met 1% stijgen. Maar gelukkig heeft de Volkskrant een makelaar gevonden die er heel anders over denkt en gaarne bereid is paniek te zaaien: “Huizenprijs is al met een kwart omlaag“.

Je zou er spontaan een depressie van krijgen.

De pensioenen

Het kon natuurlijk niet uitblijven: door de alsmaar dalende beurzen zijn nu ook de pensioenfondsen, eigenaars van een groot gedeelte van het aandelenvermogen, in moeilijkheden gekomen. Doordat hun financiële vermogen daalt en de rente laag is loopt de dekkingsgraad omlaag (dat is de verhouding tussen vermogen en pensioentoezeggingen). Dit had kunnen leiden tot een verdere verslechtering van de crisis, want een lage dekkingsgraad betekent doorgaans hogere premies en lagere uitkeringen. De lagere inkomens en het lagere nettoloon die daaruit volgen, dragen nog eens extra bij aan een conjuncturele neergang die toch al hevig is.

Had kunnen leiden, want een wijziging die een paar jaar geleden in de meeste pensioenen is doorgevoerd komt nu goed van pas. De NRC merkt het nogal achteloos op.

Ook werknemers worden getroffen door het niet verhogen van de pensioenen: hun opgebouwde pensioen groeit niet mee met de loonontwikkeling.

Dit komt omdat de meeste werknemers tegenwoordig een middelloonpensioen hebben en geen pensioen gekoppeld aan hun eindloon. Praktisch gezien betekent dit dat een gedeelte van de huidige tekorten wordt weggeboekt door de pensioenaanspraken van werknemers die nog lang niet met pensioen gaan, lager vast te stellen. Daar hebben die werknemers op dit moment veel minder last van dan bijvoorbeeld een premieverhoging. Een verdere stagnatie van de economie wordt daarmee voorkomen. Bovendien is de kans groot dat in de komende jaren het verlies weer wordt goedgemaakt als het op de beurs weer eens meezit.

Een goede buur

Tijdens de depressiejaren (de jaren ’30 van de vorige eeuw) lieten veel landen zich in met zogenaamd beggar-thy-neighbour beleid. Door import extra te belasten werden binnenlandse producenten een handje geholpen ten koste van het buitenland. Een overblijfsel hiervan is de oude slogan “Koopt Nederlandsche waar, zo helpen wij elkaar”.

Zoiets kan inderdaad werken, als het buitenland maar niet hetzelfde probeert. En aangezien men daar ook niet gek was, volgde vaak snel een tegentarief en kwam de handel uiteindelijk stil te liggen. Zo was iedereen ten slotte slechter af.

Goed nieuws. Hoewel er mensen zijn die stellen dat een nieuwe depressie op de loer ligt, heeft de Nederlandse douane deze maand de tarieven op aankopen in het buitenland verlaagd. Dat is het omgekeerde beleid, enrich-thy-neighbour, en daarmee laat Nederland zien niet opnieuw in dezelfde val te trappen. Nu het buitenland nog.

Experts over de crisis

Op televisie zijn economen al meer dan een jaar bezig om uitleg te geven over de kredietcrisis. De laatste maand is er een vergelijkbaar circus op gang gekomen binnen het seminar-circuit van de verschillende universiteiten en instellingen waar professionele economen zich ophouden. Min of meer dezelfde experts als op tv praten dan een uurtje onder de titel The current crisis over hun inschattingen en lessen, ten overstaande van collega’s. Vaak zonder Powerpoint, zeker zonder model, maar in mijn ervaring tot nu toe informatief en zeer hoog gewaardeerd. De collega’s hangen er met de benen uit.

Wat zeggen de experts tot hun hoog opgeleide publiek? Net als op tv is er veel uitleg: wat gebeurt er precies, wat is de context? Daar zitten soms onverwachte inzichten tussen. Zo hoorde ik dat er in Nederland nooit een sub-prime crisis kan ontstaan, omdat de klanten voor dat type hypotheek allemaal in de sociale huursector zitten. Dat is toch een puntje voor deze door economen vaak verguisde sector. Verder is de consensus dat de financiële markten op dit moment wel gestabiliseerd zijn, maar dat er een gevaar is dat de aankomende recessie de afgezwakte financiële instellingen opnieuw een klap verkoopt.

Over die recessie zijn de sprekers het ook opvallend vaak eens: hij komt er, en het beste beleid voor Nederland is om de automatische stabilisatoren hun werk te laten doen (een beetje zoals in dit artikel betoogd). Op middellange termijn moeten alle noodmaatregelen (overheidsdeelnemingen, opgelopen staatsschuld etcetera) snel worden hersteld. Op lange termijn moeten we nog naar eens goed nadenken over wat er nu mis is gegaan. De bescheidenheid van de experts is een goed teken, want aan overhaaste conclusies heeft niemand iets. De dominante indruk is tot nu toe dat er de komende jaren veel nuttig werk voor economen is.

Trouwens, wie geen tijd heeft om de seminars af te lopen kan altijd on line meelezen. Dit is Paul Krugman over de crisis, en hier is Bob Solow.

Werktijdverkorting

Om korte productiedips te overbruggen, kunnen bedrijven wtv aanvragen. De werknemers blijven in dienst, maar de werkgever krijgt voor de niet gewerkte uren geld uit de WW-pot.

Aldus de Volkskrant. Is dat een goed idee? In de meest simpele economische theorie krijgen werknemers evenveel als dat ze bijdragen aan de productie. In slechte tijden moet dus het loon omlaag, maar dat lukt meestal niet. Daarom vallen er bij een neergang doorgaans ontslagen.

Maar een verbinding tussen werkgever en werknemer heeft een waarde die bij ontslag wordt vernietigd. Daarom houden bedrijven in slechte tijden meer werknemers aan dan efficiënt is, een fenomeen dat bekend staat als labor hoarding (“arbeid vasthouden”) en schommelingen in productiviteit verklaart. Het effect van de uitgebreide wtv is dat er nog meer arbeid vastgehouden wordt dan al het geval was. Voor beide partijen is dat prettig, het vermindert de economische neergang en verdeelt de pijn.

Maar in deze opvatting raken de positieve kanten van de crisis ondergesneeuwd. U weet wel, het grote opschudden, een excuus om bestaande verbanden eens kritisch te bekijken zodat het land beter uit de crisis komt dan het erin ging. De crisis schept mogelijkheden, ontslag is goed, creative destruction.  De wtv zorgt ervoor dat er te weinig verandert. Of toch niet?

De minister benadrukt dat alleen bedrijven met tijdelijke problemen in aanmerking komen. Bedrijven die structurele problemen hebben, moeten gewoon saneren. Hoe het onderscheid zal worden gemaakt, is nog niet bekend.

Dat laatste lijkt me lastig genoeg. Tijd voor wat vernuftig mechanism design?