radio1 | eco.nomie.nl

Meer leven dan geld

Ben ik tevreden over geld of je leven, het dagelijkse halfuurtje economie op NPO radio 1? Het programma bestaat sinds begin dit jaar en ik moet toegeven dat mijn verwachtingen hooggespannen waren. Economie speelt zich af in de hoofden van mensen en leent zich dus slecht voor televisie. In het journaal daarom de eeuwige winkelstraat, en de documentaires die je af en toe ziet komen meestal niet verder dan “hier gebeurt het allemaal.”

Nee, dan de radio. Zonder de dwang om steeds iets te laten zien zou je door moeten kunnen dringen tot de vragen waar het om draait, over het abstracte verschijnsel van de markt, de onoverzichtelijke macro-economie, grote en kleine cijfers. Even niet kijken past prima bij de kwestie wat men ziet en wat men niet ziet.

Maar presentator Hans van der Steeg wil ook iets anders: in deze podcast legt hij uit “de AEX zoveel mogelijk te mijden en de mens achter de economie” te zoeken. Soms gaat dat goed, zoals toen Marcel Canoy een paar weken terug uitlegde dat de statistische prijs van een mensenleven niet betekent dat je zijn dochter kunt kopen. Maar regelmatig wordt de plank ook misgeslagen, en kiest de redactie voor het makkelijke format van drie mensen die er allemaal wat van vinden, de luisteraar in verwarring achterlatend. En soms wordt de economie maar helemaal achterwege gelaten en rent het programma achter het nieuws van de dag aan (zoals gisteren).

Dat het beter kan laat econoom Tim Harford horen op de BBC. In More or less worden economische en andere cijfermatige vragen niet in een paneltje besproken maar ontleed met behulp van experts uit de praktijk of de wetenschap. Het tempo ligt lager maar de informatiedichtheid is hoog. De mens in de economie is niet afwezig, maar er is ook oog voor het grotere geheel. En, belangrijk: je blijft niet achter met het idee dat niemand eigenlijk weet hoe het zit.

Soms heb je geluk en wijdt de BBC ook In our time aan economie, zoals een paar weken geleden met deze fantastische beschouwing van de goudstandaard. Ik bewonder de Britten dat ze hier drie kwartier aan besteden op hun nationale nieuwszender. Wellicht is dat een brug te ver in ons eigen land, maar iets meer focus op het onderwerp zou toch moeten kunnen?

[We schreven al eerder over de economische programma’s van de BBC radio, hier en hier. Ook de Amerikanen kunnen het af en toe. En een uitzondering op de regel dat economie op tv slecht werkt is de serie Sander en de kloof, nu te zien op de NPO.]

Zorgkosten

Wie op een willekeurige dag de krant openslaat loopt grote kans te lezen over tegenvallers in de zorgkosten. Het is zo’n onderwerp dat altijd actueel is, en door jaren van tegenvallers belopen de kosten van de zorg in Nederland inmiddels tegen de 10% van het BBP. Het CPB raamt een verdere stijging van dit aandeel: de kosten lopen sowieso op met het tempo van de groei, met dank aan meneer Baumol, maar daar bovenop komt een vergrijzingseffect van zo’n 1% per jaar. Oudere mensen gebruiken meer, langdurige, zorg en daar zijn er steeds meer van.

De verantwoordelijke minister, die nu regelmatig bij collega’s om extra geld moet vragen, is het zat en heeft de SER om advies gevraagd. Grote kans dat er dus al over een paar jaar actie wordt ondernomen! Eén van de wensen van de minister is om te kijken naar de mogelijkheid om inkomen en vermogen van ouderen in de oplossing te betrekken. Dat is een logische gedachte, maar waarschijnlijk geen goed idee.

Lees verder “Zorgkosten”

De begroting

Prinsjesdag. De demissionaire regering schreef de rijksbegroting en stuurt ‘m naar het parlement. Over een paar weken krijgen we een nieuwe regering. Wat is de huidige begroting dan nog waard? Wat overwegingen.

Een begroting maken is best veel werk. Kijk hier en hier voor het productieschema. Het proces kent vaste beslismomenten en veel dingen kunnen maar moeilijk worden teruggedraaid.
- Vooral aan de uitgavenkant. Met de ministeries is al afgesproken hoeveel er volgend jaar gespendeerd mag worden, en er zijn fikse kortingen gerealiseerd. Na Prinsjesdag moeten de departementen aan de hand van die afspraken beslissingen nemen, contracten afsluiten. Het wordt moeilijk om achteraf nog eens extra te korten.
- Het contract met de burgers is veel makkelijker te wijzigen. De nieuwe regering kan rustig per 1 januari tarieven bij gaan stellen of regels gaan veranderen, waardoor onderdelen van de begroting anders uitpakken.
Voor veel uitgaven van de overheid is deze begroting dus waarschijnlijk een goede indicatie. De nieuwe regering kan wel invloed hebben op de inkomsten, en door de regels te wijzigen op sommige uitgaven.
Helemaal “van de oude regering” is deze begroting natuurlijk niet. Al sinds zeven maanden is de regering grotendeels in handen van het CDA, en zit er een CDA’er op Financiën. Tenminste één van de onderhandelende partijen heeft dus allang zijn invloed uit kunnen oefenen op de begroting. Geen wonder dat er nu al zoveel bezuinigd wordt op zaken die straks vastliggen.
De enkele lastenverhogingen die nu al uitgelekt zijn, vallen onder de vice taxes: hogere boetes en meer accijns op tabak. Pigou-belastingen waar we van harte voor zijn, maar de vraag is of we bij deze taksen niet het Laffer-punt benaderen waarbij er, ondanks de verhoging, toch minder binnenkomt. Er is natuurlijk wel een extra winst als er in de toekomst minder ongelukken en tabaksziekten zullen zijn.

Uw gedachten, ze zijn welkom, ~~liefst voor 11:00 morgen want dan praat ik erover op Radio 1~~ alweer gebeurd. Liefhebbers kijken hier naar het beeld (!) van de radiouitzending.

Allemaal naar Griekenland?

Is het door de schuldencrisis eigenlijk een goed idee om nu een vakantie naar Griekenland te boeken?

Nou nee. In vroeger tijden was de Drachme nu in waarde gedaald en konden we goedkoop aan het Griekse strand verblijven. Doordat we nu geen wisselkoers meer hebben werkt dat niet meer. Op termijn zal het wel goedkoper worden om naar Griekenland te gaan: er moeten miljoenen ambtenaren aan een andere baan geholpen worden. De kans is groot dat veel van hen in de toeristische sector terecht komen, iets waar het land een comparatief voordeel in heeft. Om meer toeristen naar Griekenland te krijgen moeten de relatieve prijzen dalen. Dat duurt alleen veel langer dan een paar maanden.

Als je van de crisis wilt profiteren is een reis naar een land met een eigen, zwakke, munt meer aan te bevelen. IJsland is een goede kandidaat, en ook de koers met het Britse pond is sinds eind 2008 sterk verbeterd. Helaas geldt voor deze landen geen zongarantie.

Een mogelijk gevolg van de crisis zal juist zijn dat de Grieken naar ons toe komen. Maar dan niet als toerist, maar als werknemer. Een belangrijk aanpassingsmechanisme in Europa zal immers de interne arbeidsmarkt moeten zijn.

Dit en meer om 13:30 met ondergetekende op Radio 1. ~~Suggesties welkom!~~ Inmiddels gebeurd. Voor alle fans: hier staat de MP3 (5,8 Mb).

Griekenland

De hele economie van Griekenland is net zo groot als die van onze Randstad en daarmee zo’n 2% van de EU (en 3,7% van het Eurogebied). Dat de Grieken meer dan 100% van hun BBP aan schuld hebben opgebouwd is dus, op het grote Europese geheel bezien, niet zo erg. Het probleem is dat niet duidelijk is welke gevolgen de crisis rond de Griekse schuld heeft voor de rest van Europa. Is het erg voor de rest van de Eurolanden als de Grieken failliet gaan?

In principe niet. Als Griekenland zijn schuld niet meer betaalt hoeft dat niet direct gevolgen te hebben voor de rest van de Eurolanden. Laat de Grieken het lekker zelf oplossen: typisch geval van eigen schuld.

Maar lijkt de situatie met Griekenland niet erg op die met Lehman Brothers in 2008? In principe zou het faillisement beperkte gevolgen hebben maar doordat het vertrouwen in de sector in elkaar stortte liepen we zo een crisis binnen. Zou een failliet Griekenland niet de opmaat zijn voor ellende in de andere vier landen met problemen? Als het vertrouwen weg is loopt de rente op en komt de crisis vanzelf. In dat geval kunnen we ze beter wat geld toestoppen. Zomaar wat vragen:

Het gaat slecht met Griekenland. Moeten we als eurolanden gezamenlijk ingrijpen of niet? Wat gebeurt er als we niet ingrijpen, en wat zijn de nadelen als we wél ingrijpen?

Als er niets gebeurt gaat Griekenland failliet, of moeten ze aankloppen bij het IMF. Dat geeft grote onrust en de crisis kan zich snel verspreiden (zie boven). Als we wel ingrijpen belonen we slecht gedrag en geven we andere landen geen reden om spaarzaam te worden. Beide scenario’s zijn onaantrekkelijk.

Was de euro wel zo’n goed idee? Kunnen we er nog vanaf?

Wat in ieder geval niet kan is de Grieken uit de unie gooien. Moeten we dan zelf opstappen? De goede econoom maakt hier een kosten-baten analyse. Tegenover het gedonder nu staan natuurlijk ook voordelen: toen de Nederlandse staat Fortis en ABN-Amro kocht en miljarden moest lenen maakte niemand zich zorgen over de stabiliteit van de gulden. De inschatting van het totale effect van de euro is lastig, maar ik zie voorlopig meer voordelen dan nadelen.

Hoeveel gaat het ons kosten om Griekenland te helpen?

Zie de getallen bovenaan dit stuk. Om een kwart van de Griekse staatsschuld af te lossen zou het Eurogebied eenmalig 1% van het BBP moeten storten. Dan is de crisis wel voorbij. Het dus gaat niet om heel veel geld. Gevaarlijker is het slechte voorbeeld: wat gaan de andere landen dan doen?

Maar wat gebeurt er als ook andere landen op steun rekenen? Zoals Spanje en Italië? Hoeveel gaat dat ons kosten?

Goede vraag. Veel en veel meer en dat moeten we dus niet gaan doen. Eventuele hulp moet daarom gepaard gaan met vervelende eisen, om de anderen niet op een idee te brengen. De uitvoering van die aanpak is helaas lastig en een makkelijk doelwit voor Griekse onruststokers. Grappen over Duitsers die weer de baas zijn in Griekenland kunnen worden afgestoft.

Wat denk je dat er gaat gebeuren?

Wat iedereen ook zegt, we gaan betalen. Onder vreselijke voorwaarden, dat wel, en dat is misschien nog wel een geluk bij een ongeluk. Zo schuift Europa weer een stukje op naar een fiscale unie.

Dit en meer met ondergetekende, dinsdag om 13:50 13:35 op radio 1. Opmerkingen? Graag voor die tijd!

update: Inmiddels achter de rug. MP3 [6.6Mb].

update 2: En daar gaan we al: volgens de NOS neemt Duitland (ha!) het voortouw en willen ze borg staan voor Griekse leningen. Maar onder welke condities?

Deflatie in de VS

Er is deflatie (0,4%, jaar op jaar) geconstateerd in de VS, voor het eerst sinds 1955. Wat betekent dat? Is het van belang voor Nederlanders?

De feiten. Deflatie betekent dat het prijspeil voor consumenten daalt, aankopen worden goedkoper. In dit geval is dat met name brandstof: door de lage olieprijs (was $145 vorig jaar juli, nu rond de $50) kosten benzine en verwarming een stuk minder. De meeste overige aankopen worden nog wel steeds iets duurder. In het VK wordt ook deflatie verwacht. In de Eurozone is de inflatie nu 0,6% en voor Nederland geldt dat de inflatie 2% bedraagt. Dat is een heel normaal niveau. Toch hoeven wij niet terug naar de jaren ’50 om deflatie te zien. In 1987 hadden we er voor het laatst mee te maken. Ook hier was de oorzaak een dalende olieprijs.

Deflatie, is dat niet heerlijk? Dalende prijzen, dat lijkt een heel prettige verandering. Maar consumenten moeten zich realiseren dat die situatie, reëel gezien, normaal is. Ieder jaar kun je voor een gemiddeld inkomen meer kopen. Nominale deflatie, het echte dalen van prijzen, is een heel ander verhaal. Het probleem is dat de economie in dat geval rare kuren gaat vertonen. Wetende dat prijzen constant dalen, zien slimme mensen in dat ze beter kunnen wachten met de aanschaf van allerlei goederen. Daardoor loopt de omzet van winkels terug, waardoor die moeten besluiten de prijzen nog verder te verlagen. Het proces houdt zichzelf dus in stand. Ondertussen zijn mensen met schulden de klos, want het wordt steeds moeilijker genoeg te verdienen om die af te betalen (quoot ik mijzelf).

Voor beleidsmakers is er de angst dat ze, eenmaal in een situatie van deflatie, niets meer kunnen doen. De rente verlagen werkt op dat moment niet meer omdat men ook zonder te sparen een rendement haalt. Afschrikwekkend voorbeeld is Japan, dat in de jaren ’90 op die manier in de soep liep.

Wat nu? Om een uitgebreide deflatie te voorkomen kan de centrale bank meer geld in omloop brengen, bijvoorbeeld door de rente te verlagen. Als dat niet meer werkt kan de bank zelf krediet verstrekken aan bedrijven of de overheid. Extra geld jaagt de prijzen weer omhoog. Bij dit alles moet wel in het achterhoofd gehouden worden dat de centrale bank er eigenlijk is om de inflatie te beperken. Men is dus vaak wat huiverig voor dit soort acties. Overigens in Europa huiveriger dan in de VS, waar de Fed ook verantwoordelijk is voor het aan de praat houden van de economie.

Het probleem dat hier in feite speelt is dat we geen idee hebben hoe het nu met de economie staat. Onze informatie bestaat uit maar een paar getallen die om de paar dagen gepubliceerd worden. Daaruit moeten we een beeld vormen van een enorm gecompliceerde machine. Dit deflatiecijfer is zo’n getal, en het geeft aan dat het misschien iets slechter gaat dan verwacht. Het is onverstandig om op basis daarvan meteen alles op z’n kop te zetten en met groot monetair beleid te komen. Het volgende getal komt misschien al over een paar dagen.

Voor consumenten geldt dat het verstandig is om over een lange termijn te denken. Nu gaat het slecht, over een paar jaar misschien wel weer goed. Het is niet verstandig om nu heel erg te besparen en later weer een boot te kopen. De overheid kent een trendmatig begrotingsbeleid, wat betekent dat ze de uitgaven niet meteen aanpassen als de inkomsten omhoog of omlaag gaan. Die demping is goed voor onze economie. Consumenten zouden, als ze dat kunnen, hetzelfde moeten doen.

Vanmiddag, 16:15, Radio 1. ~~Snelle commentatoren kunnen mijn analyse nog verbeteren!~~ u bent helaas te laat. Voor de liefhebbers een MP3 [5.9 Mb]

De consumentenbestedingen blijven hoog

Het FD meldt vanochtend dat veel winkels een ge-wel-dige kerst hebben gedraaid. Dat is opmerkelijk in het licht van de economische crisis, waar de kranten sinds een jaar vol van staan.

‘We hebben de afgelopen weken meer verkocht dan ooit in die periode, stelt ook André Sprangers, algemeen directeur van schoenwinkel Zwartjes in Amsterdam. ‘De recessie zit heel erg in bepaalde hoofden, maar kennelijk niet in die van de consument.’

Wat is er aan de hand?

Het valt wel op dat de bedrijven in het overzicht allemaal relatief goedkope spullen verkopen en niet met grote voorraden zitten. Afwezig zijn de autodealers en de makelaars. De conclusie dat de consument echt alles zomaar blijft kopen is een beetje voorbarig.
Los van veranderingen in de totale bestedingen zijn er natuurlijk altijd structurele verschuivingen. De internetwinkels doen het erg goed, maar dat is een structurele verschuiving en geen conjuncturele. De berichten over de totale bestedingen zijn minder goed.
De bedrijven die omzetstijgingen melden verkopen allemaal aan consumenten, niet zozeer aan andere bedrijven. De bestedingen van bedrijven (vooral investeringen) lopen wel terug. Het is mogelijk dat bedrijven beter rekening houden met de toekomst dan individuele consumenten. Die groep krijgt nog gewoon de normale salarisstrook en gedraagt zich of er niets aan de hand is.
Maar wat zou een consument dan moeten doen? Er zijn twee redenen om rustig door te consumeren:
- Op een heel leven gezien valt deze schok wel mee. De permanente inkomenshypothese stelt dat schokken in het jaar-op-jaar inkomen helemaal geen rol zouden moeten spelen bij bestedingen.
- Voor veel mensen gaat de kredietcrisis helemaal niets betekenen. Zij die ontslagen worden, ondernemers, bankiers met een lagere bonus krijgen een inkomensschok. Maar dat laat grote groepen personeel, ambtenaren, gepensioneerden, jongeren voor wie er niets verandert.

Of is er nog iets anders aan de hand? Ik hoor het graag. Vanmiddag geef ik om 16:10 op Radio 1 de weerslag van deze overwegingen. update: voor alle fans, hier is de MP3 (624Kb)

Sparen voor het prepensioen

Werknemers jonger dan 58 jaar kunnen hun vroegpensioen wel vergeten, schrijft de Volkskrant. Financiën maakt bijsparen via pensioenfondsen onmogelijk door een strikte interpretatie van de belastingregels.

Waar gaat het over? Laten we eerst duidelijk stellen: iedereen is vrij om met pensioen te gaan wanneer hij of zij wil. Gewoon je baan opzeggen en lekker thuis gaan zitten. Het gebrek aan inkomen vang je op door van tevoren flink te sparen. Maar daar zit ‘m de kneep: als je via een pensioenfonds spaart, levert dat twee belastingvoordelen op: er wordt pas bij uitbetaling inkomstenbelasting geheven, vaak in een lagere schaal (scheelt zo’n 10 procent-punt) en tot die tijd is er geen vermogens-rendementheffing (scheelt 1,2% per jaar). Wie op z’n 55e een zelf een bedrag spaart houdt een kwart [xls] minder over dan wie via een pensioenfonds spaart. De hoeveelheid die via een pensioenfonds bijgespaard mag worden is nu beperkt.
Waarom? Twee goede redenen: ten eerste haalt de staat zo meer belastingen binnen. Ten tweede moedigt dit mensen aan langer door te werken, waarmee een tekort aan arbeid de komende jaren bestreden wordt. Dat is hard nodig.
Protest! Inderdaad, 4 jaar geleden was er massaal protest tegen ingrepen in de vervroegde uittreding. Met het akkoord dat daarna gesloten werd dacht men de prepensioenen nog tijden te kunnen aanbieden. Dat valt nu tegen en dus maken de uitvoerders zich boos. Maar destijds ging het om een grote beleidsoperatie; het is een stuk moeilijker om massa’s op de been te krijgen omdat de staatssecretaris een strikte interpretatie aan de fiscale ouderdomspensioenruimte geeft.
Wie wint? Als de belastingvoordelen gewoon zouden blijven, krijgt de overheid minder geld binnen. Dat betekent dat er minder uitgegeven kan worden, of dat iemand anders meer moet betalen. Iedereen die niet met vroegpensioen wil maar wel belastingen betaalt, heeft hier dus voordeel bij. Dat zijn met name de jongere generaties.

Zo ongeveer. Om 11:35, op Radio 1, probeer ik deze subtiele zaken helder aan het volk door te geven. Commentaar? Graag voor die tijd! Te laat. Hier de hele uitzending, hier uw blogger, [2.6Mb MP3] hees en via de telefoon.

De tweede pijler

Wie werkt krijgt een gedeelte van zijn of haar loon pas veel later, in de vorm van een pensioen. Dat is een verplichte manier van sparen die behoorlijk omvangrijk is: bij het grootste pensioenfonds, het ABP, gaat het om 20% van het brutoloon boven de €10,100 en dat is veel geld. Het kan zomaar zijn dat je twee van de twaalf maanden per jaar niet betaald wordt maar voor je pensioen werkt.

De werkgevers hebben een nieuwe nota over pensioenen en Trouw schrijft erover:

Weliswaar is het Nederlands pensioenstelsel uniek en iets om trots op te zijn maar het is ook kwetsbaar, zo schrijven de werkgevers in een nota. Boosdoener is onder meer de langere levensverwachting. Versobering is hun remedie.

De vakbonden zien het, dat had u al verwacht, niet zitten. Geen nood, woensdag zal ik proberen een en ander nog eens uit te leggen op Radio 1 (u merkt, als deskundige ben ik zeer gevraagd. En deze keer weet ik er ook nog iets vanaf! Commentaar uiteraard welkom tot 11:00 morgenochtend bedankt; uitzending staat hier (28.1Mb MP3) en dit is alleen uw blogger (8.7Mb MP3).)

Lees verder “De tweede pijler”

De mededingingswet

De mededingingswet is tien jaar oud en alsook haar uitvoerder, de NMa. Wat heeft de gewone consument eigenlijk aan die wet?

Bondig samengevat kun je stellen dat de wet voor de kopende consument voor twee dingen zorgt:

Er moet iets te kiezen zijn. Behoudens hele speciale gevallen moet je als koper kunnen kiezen tussen meerdere aanbieders van hetzelfde goed of dienst.
De aanbieders mogen ook niet stiekem als één opereren, door afspraken te maken over prijs of beschikbaarheid.

Wat heeft de consument aan die keuze? Het lijkt misschien wel makkelijker om gewoon met één aanbieder van doen te hebben, dat scheelt keuzestress en zoekkosten. Het grote voordeel van keuze is dit: doordat er mededinging is, worden alle aanbieders gedwongen de consument de best mogelijke deal te bieden.

(Dit alles als voorbereiding voor een optreden op Radio 1, woensdag; update inmiddels hier te beluisteren [28,1Mb MP3] of klik hier [8,6Mb MP3] voor alleen uw blogger. Hieronder gaat het verder, bij voorbaat dank voor uw op- of aanmerking!)
Lees verder “De mededingingswet”