(Dit is een vervolg op deel 1)
Een ander voorbeeld. Stel, er staat een rij bij de kassa van uw lokale supermarkt. Er zijn tien wachtenden. De supermarkt is bereid een extra kassa te openen, mits daarvoor wordt betaald. Nummer 6 in de rij is bereid die betaling te doen, en wordt dus meteen geholpen bij de nieuwe kassa. Da’s een duidelijke Pareto-verbetering. Meneer 6 is beter af, anders betaalde hij niet. Voor wachtenden 1 tot en met 5 verandert er niets. Nummers 7 tot en met 10 schuiven zomaar gratis en voor niets een plaatsje naar voren en zijn blij. Niemand kan daar tegen zijn, zou je zeggen.
Maar helaas. Als die rij niet voor een kassa staat maar voor een medisch specialist, dan zien mensen dat plots heel anders. Dan heet het voorkruipzorg en vindt minister Klink dat het niet moet mogen. Toch jammer (zie ook hier).
De sentimenten in de zorg zijn dat sommige mensen langer zouden moeten wachten als er wordt voorgetrokken. Immers, is de redenatie, er is een beperkte capaciteit dus als je eerder wordt geholpen dan moeten anderen langer wachten. Het ‘voordringen’ in de rij.
Echter, wanneer het ziekenhuis zijn capaciteit uitbreidt komen we bij het verhaal van Marco uit.
Precies.
Het gaat minister Klink cs. niet alleen om mogelijke Pareto-verbeteringen (mochten die er al zijn; betalen om eerder geholpen te kunnen worden riekt naar een Prisoner’s Dilemma), maar om gelijkheid tussen patiënten. Deze gelijkheid raak je kwijt als je patiënten (of hun werkgevers) de mogelijkheid geeft te betalen om eerder geholpen te worden: rijkere mensen zullen dan eerder worden geholpen dan armere mensen. (Ik hoef waarschijnlijk niet uit te leggen dat dit alleen in een perfekte wereld niet ten koste gaat van de armen.)
Principes als gelijkheid zijn erg belangrijk bij het inrichten van een maatschappij. Pas nadat hierover grondig is nagedacht door slimme mensen, kun je gaan nadenken over implementatie-issues. Hierbij zijn economen erg handig. En pas dan hoort Pareto om de hoek te kijken. Schoenmaker houd je bij je leest!
Maar om dat ‘voorkruipen’ te faciliteren wordt extra capaciteit gecreeerd. Inderdaad, als ‘rijken’ extra kunnen betalen, ontstaat er ongelijkheid. Maar die is er al op het moment dat we onderscheid maken tussen rijk en arm.
Ook op het punt wanneer iemand zorg krijgt wordt er dan inderdaad ongelijkheid gecreeerd. Maar die rijken geven wel hun plaats op de wachtlijst op ten behoeve van de armen. De rijken worden inderdaad eerder geholpen dan armen, maar armen worden eerder geholpen dan wanneer rijken niet mochten ‘voorkruipen’.
Stel: je moet wachten op een hartoperatie. Wat doe je liever: vier maanden wachten in de wetenschap dat iedereen zo lang moet wachten, of slechts twee maanden wachten in de wetenschap dat rijken tegen extra betaling eerder geholpen worden? Ik zou het wel weten.
Overigens zijn er in een perfecte wereld helemaal geen wachtlijsten, maar dat is weer een ander verhaal.
Zo, ik ga weer wat zooltjes lappen.
Maar dat onderscheid probeer je juist zoveel mogelijk te vermijden!
Nogmaals, de mogelijkheid om sommigen meer te laten betalen in ruil voor korter wachten is simpelweg geen optie voor sommige beleidsmakers omdat het indruist tegen hun ideeën/ideologie. Of dit leidt tot een Pareto-verbetering is niet relevant omdat het voorgestelde beleid de ideologische toets niet doorstaat. Dit is een niveautje boven het implementeren/economische overwegingen.
Je kunt trouwens die extra capaciteit ook anders gebruiken, dus de keuze tussen de twee opties die je noemt is niet de relevante keuze. (Je vraagt eigenlijk: wil je geen extra capaciteit of extra capaciteit op een zeer specifieke manier aangewend?)
Ah! Dus je vindt dat je als econoom geen voorstellen mogen doen waar beleidsmakers het niet mee eens zijn omdat het indruist tegen hun ideologie? Dat lijkt me nu juist bij uitstek onze taak: beleidsmakers wakker schudden uit vastgeroeste denkbeelden wanneer het evident beter kan. Of, iets genuanceerder: de kosten en baten van de status quo expliciteren en laten zien dat het ook anders kan.
Die extra capaciteit betekent dat klinieken ook in de avonduren open moeten gaan, waardoor personeel extra betaald moet krijgen. Kiezen voor extra capaciteit is heel sympathiek maar er hangt wel een prijskaartje aan. Dat prijskaartje wordt in het plan betaald door de rijken. Lijkt me een goede oplossing.
Je kunt inderdaad als econoom de kosten en baten van bepaald beleid expliciteren, maar de conlusie die je daar in dit geval uit trekt (het kan evident beter) is alleen juist in de ogen van een econoom: enkel als je je beperkt tot een Pareto vergelijking kun je die conclusie trekken. Maar als je het wat breder bekijkt, en bijvoorbeeld overwegingen aangaande gelijkheid in ogenschouw neemt, hoeft die conclusie geen opgeld te doen.
Kortom, de kritiek op Klink is een beetje de kritiek van iemand met een beperkte (economen)blik.
Uiteraard mag je als econoom voorstellen doen die indruisen tegen van alles en nog wat. Sterker nog, je mag zelfs als mens voorstellen doen!
Traditioneel zijn economen bijzonder huiverig voor het doen van normatieve uitspraken. Alleen als er sprake is van een Pareto-verbetering, dan mag dat, was altijd de benadering. En nu mag dat ook al niet meer…
Het valt ook niet mee.
Had je maar een vak moeten leren…
Precies. Ik begrijp nu dat gelijkheid het allerbelangrijkste is. Maar dan heb ik een nog veel beter idee: we opereren gewoon helemaal niemand meer! Dan wordt iedereen tenminste gelijk behandeld! Of juist niet dus, eigenlijk. Zo’n wachtlijst is immers ook pure discriminatie. Waarom zou de een eerder mogen dan de ander!? En het spaart nog geld uit ook.