Onderzoek wijst uit: tenminste 13.000 Nederlanders maken een economische denkfout. Dat is namelijk het aantal mensen dat inmiddels een petitie van de consumentenbond tekende en daarmee onder meer de volgende twee bezwaren tegen de belasting op vliegen (€25 tot €100 per ticket) steunde:
- Er is nauwelijks een positief milieueffect.
- De opbrengsten van de belasting worden niet ingezet om het werkelijke probleem, de bijdrage van luchtvaart aan het broeikaseffect, aan te pakken.
Puh. Als een ticket duurder wordt, worden er minder verkocht. Minder klandizie leidt tot minder vluchten. Als dat geen positief milieueffect is dan weet ik het niet meer. Vooruit, er zijn misschien andere, betere, manieren om het milieu te sparen maar dat is niet wat men beweert.
En dan de tweede, het geld dat de overheid op deze manier ophaalt moet worden besteed aan milieu. Dat is een rare vorm van potjesdenken. Het effect van een hogere ticketprijs is namelijk, zie hierboven, dat het milieu wordt gespaard. Voor de uitgavenkant geldt dat, als de overheid op kosteneffectieve wijze iets kan doen aan de uitstoot van vliegtuigen, ze dat moet doen ongeacht de inkomsten uit vliegbelasting.
Ten aanzien van het eerste punt: de bewering is dat er nauwelijks een milieueffect is, en dat is meer dan niets en dus niet noodzakelijk onjuist. Als de vraagelasticiteit laag is, en de luchtvaart relatief weinig uitstoot, zou het gerechtvaardigd kunnen zijn om te spreken van ‘nauwelijks’. Met het tweede punt ben ik het uiteraard meer dan eens. Dergelijk potjesdenken duikt opvallend vaak op tegenwoordig, bijvoorbeeld ook in de filediscussie.
Me dunkt dat als mensen de belasting erg genoeg vinden om er petities tegen te ondertekenen, het vraageffect wel eens groter kan zijn dan “nauwelijks”.
Overigens geldt hier ook nog: wie vindt dat de belastingen omlaag moeten, moet ook aangeven welke overheidsvoorzieningen dan geschrapt moeten worden, of waar het geld elders te halen is.
Het is helemaal de vraag of er wel zoveel minder tickets zullen worden verkocht als deze tax wordt ingevoerd. Wie zegt dat mensen niet opeens vanaf Brussel, Frankfurt of Bremen gaan vliegen? Dus een deel van de reizigers zal niet vanaf een Nederlands vliegveld vliegen, maar gewoon naar het buitenland uitwijken.
Kortom: zelfs als de vraagelasticiteit hoog is kan het zijn dat de uiteindelijke daling van het aantal vliegreizen (en dus de grootte van het milieueffect) niet al te groot is, dat is dus ‘nauwelijks’.
Goed punt, Gerhard. Het effect zou groter zijn als die alternatieven niet bestonden. Maar het is ook niet nul. Is het dan nauwelijks. Een vraag voor econometristen, dan maar.
Volgens mijn economieles was een lumpsum tax efficiënter dan een excise tax. En dat is wat die vliegheffing is.
En het milieuargument snijdt geen hout. Als de overheid het milieu zou willen beschermen, zou die heffing (a) afhankelijk zijn van de bezettingsgraad en uitstoot van het vliegtuig, (b) ook gelden voor transfer passagiers, sterker nog, dubbel, en (c) niet lager, misschien zelfs hoger, zijn voor korte vluchten, waar er substitutie kan plaatsvinden (trein, auto).
Dit is niet gebeurd omdat (a) dat teveel heffingskosten met zich mee zou brengen,(b) transferpassagiers makkelijker uitwijken, en dat zou ten koste gaan van de belastingopbrengst en de dividendinkomsten van Schiphol N.V., en (c) substitutie ook zou leiden tot lagere belastinginkomsten.
De stelling dat excise taxes beter zijn dan lump sum taxes veronderstelt wel dat er geen externe effecten zijn. Als die er wel zijn dan kunnen excise taxes juist welvaartsverhogend zijn (zie Pigovian taxes). De heffing zou dan inderdaad afhankelijk moeten zijn van het aantal kilo’s CO2 dat een reiziger daadwerkelijk uitstoot. Bovendien zou er dan geen onderscheid gemaakt moeten worden tussen CO2 uitgestoten wegens vliegverkeer, en CO2 uitgestoten uit welke andere bron dan ook. Op dat moment doen substitutiemogelijkheden er ook niet meer toe.
In een geval van een Pigovian tax betalen CO2 uitstoters precies het bedrag aan schade dat ze veroorzaken, dus… potjesdenken!
(Althans, als de opbrengst van die belasting dan ook gebruikt wordt om daadwerkelijk die schade te compenseren. Ik geloof dat in de theorie van de Pigovian tax niet zo hoeft te zijn – een Pigovian tax is immers altijd een efficiëntieverbetering – en dat is precies het probleem. Er is geen rechtvaardigheid: degenen die schade lijden krijgen die niet gecompenseerd.)
Als de opbrengst moet worden besteed aan het milieu, dan is het inderdaad potjesdenken. Maar bij echte Pigovian taxes is de hoeveelheid consumptie van vervuilende goederen al optimaal en hoeft de opbrengst dus niet meer aan het milieu besteed te worden.
Er is inderdaad niet noodzakelijk sprake van rechtvaardigheid. Daar zijn wij economen niet zo goed in. In het geval van vliegtuigvervuiling lijkt me het overigens niet zo’n probleem, aangezien die vervuiling ons min of meer in gelijke mate treft en er geen duidelijk aanwijsbare slachtoffers zijn. Als de belastingopbrengst dan wordt gebruikt voor een algemene inkomensbelastingverlaging, dan lijkt me dat redelijk rechtvaardig.