Een lange autorit vanuit Denemarken. Ik tufte lekker door maar werd om de paar kilometer getrakteerd op dit uitzicht: twee vrachtwagens die elkaar, tergend langzaam, aan het inhalen waren. Deze rijdende blokkade zorgde voor een sliert vertraagde auto’s in de linkerbaan, wachtend op het einde van deze manoeuvre.
Inefficiënt, zoveel is duidelijk. Is het te voorkomen? Ja, want in de buurt van steden geldt in de spits een inhaalverbod voor zwaar verkeer. Maar dat is weer niet efficiënt voor de chauffeur van de snelle vrachtwagen die gevangen zit achter een langzame collega.
Al tuffend achter een dergelijk duo kwam het bij mij op dat er een simpele oplossing bestaat: de inhalende partij kan waarschijnlijk niet sneller, maar als de chauffeur van de wagen die wordt ingehaald eventjes het rempedaal aan zou raken, dan loopt het snelheidsverschil op en is de blokkade van korte duur. Maar waarom gebeurde dat dan niet?
Bekijk de volgende situatie: vrachtwagen 1 rijdt 99 km/uur en vrachtwagen 2, die 100 km/uur rijdt, wil erlangs. Dat betekent dat de personenauto, die 120 km/uur rijdt, moet wachten.
In economische termen is het probleem dat de eigendomsrechten van de weg niet goed zijn gedefinieerd. Blijft vrachtwagen 2 achter 1, dan blokkeert 1 de doorgang en neemt de snelheid van 2 af. Gaat 2 over tot inhalen, dan blokkeert hij de auto. In beide gevallen leidt er iemand verlies door de actie van een ander, iets dat niet zou kunnen als precies vaststond van wie het recht om door te rijden is.
Het probleem is verder dat er geen simpele Pareto-verbetering mogelijk is. Bekijk drie mogelijke scenario’s: in scenario A is er een inhaalverbod voor vrachtwagens, in scenario B is dat er niet, in scenario C trapt vrachtwagen 1 op de rem als hij merkt dat hij wordt ingehaald door een collega. Laten we aannemen dat een inhalende vrachtwagen een verschil van 20 meter moet overbruggen. In de tabel staat het verlies, in seconden, van alle partijen, gerekend over een uur:
| Vrachtwagen 1 | Vrachtwagen 2 | Auto | |
| A | 0 | 36 | 0 |
| B | 0 | 0 | 72 |
| C | 1.6 | 0 | 0 |
Het is duidelijk dat het totale tijdverlies in scenario C het kleinst is. Ook is duidelijk waarom vrachtwagen 1 niet remt: dat is het enige geval waarin hij tijd verliest, voor hem de slechtste keuze.
Economen nemen vaak aan dat beslissers in dit soort gevallen alleen aan hun eigen belang denken. Soms is dat wat overtrokken, maar hier lijkt het echt waar te zijn. Merk bijvoorbeeld op hoe chauffeurs het consequent over luxe auto’s hebben als het over personenwagens gaat. Met discussie kom je er ook niet echt uit. Maar wacht, is er hier geen mogelijkheid voor handel?
Ja, zou je zeggen. De automobilist in dit voorbeeld zal waarschijnlijk de chauffeur van vrachtwagen 1 graag betalen om in scenario C terecht te komen. Maar in de praktijk vormt afrekenen een probleem. Side payments op de weg lijken geen optie.
Wat te doen? Volgens mij levert het volgende plan een Pareto-verbetering, als je rekening houdt met het feit dat dezelfde vrachtwagen soms wil inhalen, en soms ingehaald wordt (dus soms 1 is, en soms 2, in dit voorbeeld). We doen de volgende ruil:
- Het inhaalverbod voor vrachtwagens wordt overal afgeschaft,
- maar inhaalmanoeuvres mogen maximaal 10 seconden duren, en dat is de verantwoordelijkheid van de meest rechtse vrachtwagen.
Rijden er meer dan 10 seconden twee vrachtwagens naast elkaar, dan krijgt de rechter een boete. We voeren dus scenario C in, maar schaffen gelijk A af. Het idee is dat B dan ook niet meer voorkomt.
Goed plan!!! Al is het vaststellen van overtredingen misschien wat lastig.