Categorie: Geldillusie

Doomsday economics

Een van de hoogtepunten van de film Dr Strangelove is als de dokter uit de titel, een krankzinnige Duitse speltheoreticus, begint over het doomsday device. Hij spreekt dat uit zoals alleen een Duitser dat kan, met een lange oe, alsof het een onderdeel van een BMW betreft in plaats van het einde van de wereld.

Toch was ik niet onverdeeld gelukkig met het feit dat Raphael Auer, hoofdeconoom bij de Zwitserse BIS (en oud-student in Maastricht) een paper heeft geschreven met de woorden doomsday economics in de titel. Zoals hij in deze Vox-column uitlegt, is het namelijk de crypto die verdoemd is. Munten als bitcoin beloven een systeem van transacties waarbij geen van de partijen hoeft te vertrouwen op een centrale autoriteit. Maar zoals Auer laat zien, moet de boekhouder van zo’n systeem uiteindelijk wel betaald worden. Dat gebeurt nu nog met nieuwe bitcoins, maar omdat dat er steeds minder worden zullen de transactiekosten steeds verder moeten stijgen. Juist daarin zit echter een vervelend commons probleem, waardoor de hele boel in de soep loopt.

Ik hoop het niet, want met deze ontdekking dreigt er namelijk een einde te komen aan mijn heimelijke overtuiging dat we de komende jaren nogmaals een opleving gaan zien van de bitcoinprijs. Die prijs ligt op het moment van schrijven net onder de €3.500, een aardig bedrag maar nog geen kwart van de piekwaarde eind 2017. Een heerlijke tijd. Niet dat ik tot de gefortuneerde vroege investeerders behoorde, maar het mengsel van verwarring en enthousiasme uit de bubbel-periode was geweldig om mee te maken. Ingelaste seminars over het onderwerp waarbij toehoorders alleen nog op de gang konden staan; heimelijk gefluister over een collega die er vroeg bij was en die nu long Tron zat – een hete tip!

Na het onvermijdelijke knallen is de bitcoin gek genoeg niet naar nul gezakt – tot nu toe. En dat maakte de herboren rally voor mij zo waarschijnlijk. Immers, alle argumenten uit de vorige rally zijn er nog (een nieuw wereldwijd betaalmiddel!), er is een richtprijs (het vorige maximum) en iedereen die destijds achter het net viste door gebrek aan ervaring weet inmiddels hoe in te stappen. Maar nu is er dus Auer en zijn domper op de crypto. De Financial Times heeft het oude financiële systeem al weer tot winnaar verklaard.

En toch, en toch. Wat staat daar in de laatste paragraaf van het working paper? In the long run, the value of cryptocurrencies might be to catalyse our thinking on how society can handle access to data and the right to edit it, a much-needed impulse at a time… Aha, dus toch!

Slepen met goud

In de film Léon werkt de gelijknamige huurmoordenaar in New York voor de Italiaanse maffioos Tony. Behalve zijn opdrachtgever is Tony ook de bank van Léon: zijn loon bestaat uitsluitend uit een tegoed bij Tony. Omdat hun relatie al lange tijd bestaat is het tegoed aanzienlijk, maar Tony bezweert dat het vermogen op ieder moment opeisbaar is.

Er gebeurt nogal wat in de film, maar mij staat onder meer bij dat de opmerking van Léon dat hij overweegt zijn geld op te nemen, voor de nodige spanning zorgt. De kijker krijgt het vermoeden dat vertrekken uit New York, met het verdiende geld, voor Léon niet echt tot de mogelijkheden behoort.

Onder de straten van die stad, in kluizen die een aardbeving kunnen weerstaan, lag tot voor kort meer dan de helft van de Nederlandse goudvoorraad. De afgelopen maanden is in het geheim 122 ton, iets minder dan de helft van ons tegoed, naar Amsterdam verscheept. De redenen (een betere spreiding en een mogelijk positief vertrouwenseffect) zijn niet heel overtuigend en makkelijk onderuit te halen. Het angstige vermoeden bestaat dat DNB gezwicht is voor politieke druk op basis van samenzweringstheorieën.

Aan de andere kant, het goud is alleen van Nederland als we ook echt in staat zijn om erover te beschikken, wanneer we dat willen. Mocht blijken dat we met de Amerikanen een soort van Tony-relatie hebben, dan zou dat een heel ander licht op de zaak werpen. De enige manier om uit te vinden hoe de verhoudingen echt liggen, is af en toe het tegoed opeisen. Dat houdt de relatie gezond en ontzenuwt geruchten over samenzweringen. Amerikanen die er boos over worden, kunnen worden verwezen naar deze gouwe ouwe van Ronald Reagan.

Helaas is het Nederlandse goud misschien wel het kleinste onderdeel van onze relatie met de Amerikanen, of de andere bevriende naties waar we economisch verkeer mee hebben. Nederland had in 2013 een overschot op de lopende rekening van zo’n €60 mrd – dat is 15 keer de waarde van het verscheepte goud, die we in dat jaar toevertrouwden aan buitenlanders. De kans is groot dat we dit jaar weer een dergelijk bedrag aan tegoed in het buitenland opbouwen, en volgend jaar weer.

Het is een prettig feit dat we genoeg vertrouwen in onze tegenpartijen hebben om zulke kredieten te geven. Internationale handel en kapitaalverkeer maken de wereld, en zeker Nederland, rijker. Als dat vertrouwen af en toe de bevestiging van een vrachtwagen met goud nodig heeft, is dat de moeite meer dan waard.

Exportsucces

De Europese economie maakt vele prachtige dingen: auto’s, wijn, olijfolie. Maar het grootste exportsucces is een papierproduct dat wereldwijd aftrek vindt. Het betreft een kleine afbeelding van een brug, met paarse accenten een sterrenmotief. En hoewel het productieproces geheim is, kunnen de kosten per stuk niet veel hoger zijn dan een euro.  Toch hebben vele afnemers, met name in Zuid Amerika, er grif €500 voor over!

Het is dan ook onbegrijpelijk dat er politici zijn die deze industrie de nek willen omdraaien.

Hyperinflatie

We noemden al eerder de hyperinflatie in Zimbabwe. Inmiddels zou die zijn opgelopen tot 2,2 miljoen procent op jaarbasis, al zouden de werkelijke cijfers veel hoger liggen. Volgens de Telegraaf wordt deze inflatie veroorzaakt door “economische sancties en politieke instabiliteit”. Dat is natuurlijk flauwekul.

Een historisch record is het nog niet. In Duitsland zouden tussen juli en november 1923 de prijzen bijna verviermiljoenvoudigd zijn. In Zimbabwe hebben we het nog slechts over een ver22000voudiging op jaarbasis.

Gevolg is dat er inmiddels een biljet van 100 miljard Zimbabwaanse dollar in omloop is, volgens het AD een schamele 3 euro. Wie zo’n biljet in handen krijgt, doet er dan ook verstandig aan om het gewoon op eBay te zetten (via).

Renteverlaging

Hoe reageren de beurzen op de renteverlaging in Amerika? Eerder schreven we over marktpsychologie:

het effect van een renteverhoging [is] niet altijd hetzelfde: het maakt uit of de verhoging groter of kleiner is dan werd verwacht.

Twee effecten spelen hier door elkaar:

  1. De centrale bank heeft informatie die het publiek niet heeft. Een hoger dan verwacht renteniveau geeft aan dat de situatie beter is dan gedacht. Goed nieuws.
  2. Lage rente stimuleert de economie. Een hoger dan verwachte rente is minder stimulatie; dat is slecht nieuws.

Dit punt wordt vanochtend nog eens gemaakt door Paul Krugman en vorig jaar juli nog door Chris Dillow. Cynici concluderen dat je met economie werkelijk alles kunt verklaren, maar over de verwachtingen vooraf is gelukkig ook data. Die geeft aan dat rekening werd gehouden met een nog grotere verlaging van de rente. Gecombineerd met de hogere beurzen lijkt verhaal 1 dus op te gaan.

Shagillusie

In juli wordt de accijns op tabak verhoogd, met een bedrag dat neerkomt op pakweg 5%. Als gevolg daarvan wordt een pakje shag 5% duurder, zo zou je denken. Dat blijkt niet het geval. Shagfabrikanten gaan namelijk gewoon 5% minder in een pakje doen, zo meldt het ANP.

Volgens een woordvoerder van Imperial Tobacco (Drum, Van Nelle) is uit onderzoek gebleken dat shagrokers liever ‘gewichtsverlies’ hebben dan een hogere prijs voor de rookwaar.

En vorig jaar werd er om een soortgelijke reden ook al een sigaret minder in een pakje gedaan.

Ik vind het een curieus verhaal. Goed, rokers gelden nu niet bepaald als de meest rationele consumenten, maar zeker op de lange termijn zou er toch geen effect moeten zijn, zou je zeggen. En als de shagjongens gelijk hebben, waarom zien we dan niet hetzelfde in andere sectoren? Goed, voor benzinepompen is het inderdaad wat lastig om minder benzine in een liter te doen, maar waarom maken drankfabrikanten niet hun flessen een tikje kleiner nu ook de accijns op alcohol omhoog gaat? En hoe komt het trouwens dat shagfabrikanten gezamenlijk met deze beslissing komen? Is het maken van gewichtsafspraken misschien makkelijker dan het maken van prijsafspraken?

Ik weet het ook niet.

Biljetten tracken

Op deze website kun je de afkomst en levensloop van je eurobiljetten tracken. Reuze geinig. Vul het serienummer en de Short Code van je biljet in, en je ziet wie het ding gedrukt heeft en of al eens eerder iemand het biljet heeft ingevuld, en zo ja wanneer en waar. Zo weet ik inmiddels dat dat 5- en dat 10-eurobiljet in mijn portemonnee van Duitse makelijk zijn en het 50-eurobiljet afkomstig is van onze eigen Johan Enschede. Inmiddels zijn er ruim 40 miljoen biljetten ingevoerd(!), maar dat heeft in slechts 0,436% van de gevallen een hit opgeleverd, dus een biljet dat al eens eerder was ingevoerd. Een ruwe rekensom suggereert dan dat er zo’n 40 miljoen / 0,004 = 9 miljard biljetten in omloop zijn en dat blijkt helemaal geen gekke schatting.

De website levert ook massa’s statistiekjes op, zoals deze diagrammetjes die lijken te suggereren dat Nederland na Belgie en Griekenland de meest open economie heeft, in de zin dat het aantal eurobiljetten van eigen fabrikaat relatief het laagst is (25% voor Nederland; Slovenie en Luxemburg hebben geen eigen biljetten).

De enige vraag die mij nog rest: wat bezielt een mens om op zo’n website ruim een half miljoen eurobiljetten in te voeren!?

66.000% inflatie

Het (jaar-op-jaar) inflatiecijfer voor de maand december in het Afrikaanse land Zimbabwe is 66.212,3%. Dat is absurd hoog, want zoals Teletekst meldt, “Nederland kent een inflatiecijfer van 1,7%”. We hadden het eerder over de situatie.

Is het eigenlijk nog wel voor te stellen, inflatie in die orde van grootte? Hoe vaak worden de prijskaartjes in de Zimbabwaanse winkels eigenlijk vervangen? Dat blijkt aardig mee te vallen. Met deze inflatie zijn de prijzen aan het eind van het jaar 660 keer zo hoog als aan het begin van het jaar. Per dag betekent dat een prijsstijging van 6601/365 is ongeveer 1,8%. Per week gaan de prijzen met ongeveer 13,3% omhoog. Dat zijn getallen die hoog zijn, maar niet astronomisch.

Dit alles laat natuurlijk onverlet dat de situatie in dat land verschrikkelijk is. Goedbeschouwd is het een wonder dat er iemand nog tijd heeft om dit soort cijfers te berekenen.

Irrationaliteit

In het boek De Renner van Tim Krabbé staat een anekdote over de wielrenner Jacques Anquetil die aan de voet van elke klim zijn bidon uit de houder op zijn racefiets pakt en hem in de zak achterop zijn jas stopt. Gevraagd naar het waarom van deze actie zegt Anquetil: “Da’s logisch: ik moet met fiets en al de berg over, en zo’n bidon maakt de fiets toch weer een paar ons zwaarder. Daarom verwijder ik hem, voordat ik omhoog moet, van de fiets.”

Niets tegen in te brengen en toch knettergek. Ik moest er vanochtend weer aan denken bij de opening van De Volkskrant. Die handelt over een voorstel van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg over de mogelijke compensatie voor orgaandonoren. We schreven er al eerder over, het onderwerp maakt het irrationele in de mens los. Omdat het niet gewenst is dat donoren geld ontvangen voor hun orgaan maar er wel een tekort aan nieren is, komt de raad met een voorstel:

Als beloning verkiest de RVZ een levenslange vergoeding van de ziektekostenpremie voor de donor boven een eenmalig geldbedrag. De huidige zorgpremie bedraagt ongeveer 1.100 euro per jaar. Een gratis polis past bij de heersende moraal ‘dat organen geen dingen zijn waar je geld voor zou moeten krijgen’, stelt de Raad.

Inderdaad: de donor ontvangt geen geld maar zijn ziektekostenpolis, een verplichte maandelijkse last voor iedere Nederlander, wordt voor hem betaald. De irrationaliteit kent vele vormen, maar zo’n fraaie draai ben ik toch sinds de islamitische hypotheek niet meer tegengekomen.

Maakt het uit of er met echt geld betaald wordt of met een tegoedbon voor een polis? Jawel: door voor deze constructie te kiezen wordt een tamelijk willekeurig bedrag, de prijs van een ziektekostenpolis, gepromoveerd tot de aankoopprijs van een nier. Is dat toevallig ook de marktruimende evenwichtsprijs waarbij de wachtlijst van patiënten verdwijnt en er geen wachtlijst voor donoren ontstaat? Mogelijk, maar reken er maar niet op.

Overigens blijkt verderop in het boek dat de anekdote over Anquetil niet werkelijk gebeurd is. Misschien is er ook voor de orgaanmarkt nog hoop.

toevoeging 17/11: treffend stuk over dit onderwerp op MR.