U ziet wat Pips

Economisch analfabetisme is een ernstig onderschat maatschappelijk probleem. Economisch analfabeten zijn vaak in staat om hun kwaal lange tijd verborgen te houden door situaties waarin enig economisch benul vereist is te vermijden of, erger nog, door zich op te houden in kringen waar het uitslaan van economische wartaal alleen maar aangemoedigd wordt. Toch is de aandoening relatief te eenvoudig te verhelpen. Dat kan door de getroffen bevolkingsgroep de meest elementaire economische principes bij te brengen. Twee voorbeelden. Ten eerste. Deelnemers aan het economische verkeer zullen uiteindelijk vooral hun eigen belang nastreven. Het is dus altijd belangrijk om na te gaan wat dat eigen belang is. Ten tweede. Makkelijke manieren om heel veel geld te verdienen zijn er niet. Als die manieren er wel zouden zijn, dan zouden immers meteen hele volksstammen zich daarop storten, met als gevolg dat ze onmiddellijk weer zouden verdwijnen.

Vaak is economisch analfabetisme relatief ongevaarlijk. Maar af en toe zijn er gevallen waarin de slachtoffers genadeloos onderuit gaan. Zo’n voorbeeld stak deze week de kop op. Pips (People in Profit Systems) ging plat. Bryan Marsden, de oprichter, beloofde geld van deelnemers te beleggen in ontwikkelingslanden waar nog enorme winstmogelijkheden liggen. Het beloofde rendement: 2% per dag. Inderdaad, per dag. Wie vandaag 1000 euro inlegt, krijgt over twee jaar dus 21 miljoen terug. Honderden tot duizenden Nederlanders trapten er in.

Marsden richtte zich met zijn ontwikkelingslanden-verhaal vooral op de “alternatieve hoek”. Dat is slim bekeken, want dat is precies een hoek waar economisch analfabetisme relatief vaak voorkomt. Zijn verhaal is immers strijdig met de meest elementaire economische principes. Makkelijke manieren om heel veel geld te verdienen zijn er niet. Kansen om een rendement van 2% per dag te halen dus al helemaal niet. Zelfs niet in ontwikkelingslanden. En het is belangrijk na te gaan wat het eigen belang van iemand is. Stel dat meneer Marsden inderdaad een mogelijkheid had om 2% per dag te verdienen. Zou hij die kennis en winstmogelijkheden dan met anderen delen, of liever voor zichzelf houden? Inderdaad. Het feit dat hij uberhaupt deze belegging aanbood, was dus al genoeg reden voor argwaan.

Wereldwijd hebben beleggers 500 miljoen tot 1 miljard verloren. Stel dat de beloofde rendementen gehaald zouden worden. Dan was dat miljard in twee jaar aangegroeid tot 21000 miljard euro. Dat is meer dan het nationaal inkomen van de VS en Europa bij elkaar. Amerikanen hebben hier een mooi spreekwoord voor. Als het te mooi klinkt om waar te zijn, dan is het dat waarschijnlijk ook.

Diefstal

Stelt u zich de volgende zwendel eens voor: u heeft een aardig vermogen en gaat daarmee naar de wandelgangen van uw parlement. Daar overtuigt u (met behulp van de kleine kas) een meerderheid van de parlementariërs van het volgende: er komt een wet die erin voorziet dat u een klein bedrag aan belasting mag heffen, van alle andere burgers. Gegarandeerde winst: het overtuigen kost u het startvermogen, maar de opbrengst loopt al gauw in de miljoenen, afhankelijk van de belastingbasis, en het mooiste is dit: bij een kleine belasting, zeg één euro, loont het voor een individuele burger niet om te protesteren. Ziedaar het principe van de lobby.

Gelukkig zijn parlementariërs principiële mensen en komt bovenstaande zwendel weinig voor. Belastingheffen is voor de staat en verder niemand. Behalve natuurlijk in ons eigen, op dat terrein onverbeterlijke, land. Ik stel u voor: de stichting thuiskopie.

Lees verder “Diefstal”

Bandenservice

In Stroe hebben “onverlaten afgelopen zondag (4 oktober) bij 480 militaire voertuigen één of meerdere banden lek gestoken”, aldus de website van het Ministerie van Defensie. Vandaag heeft een woordvoerder van datzelfde ministerie laten weten wat dat de belastingbetaler gaat kosten. De totale schade “bedraagt ongeveer 900.000 euro” meldt onder meer de Telegraaf.

Toch eens rekenen. 480 voertuigen, bij elk een of meerdere banden. Laten we er voor het gemak eens van uit gaan dat er gemiddeld 2 banden per voertuig gesneuveld zijn. Dat komt dat neer op 960 banden. Als dat in totaal ongeveer 900.000 euro moet gaan kosten, dan praten we dus over een kleine 1000 euro per band. Misschien zitten er hele bijzondere banden onder zo’n militair voertuig, maar ik heb toch de indruk dat mijn plaatselijke bandenservice dat goedkoper kan.

Waar zou dat bedrag dan vandaan komen? Het zou kunnen dat de voertuigen meer schade hebben opgelopen dan alleen die doorgeprikte banden. Maar daar wordt nergens melding van gemaakt. Het zou kunnen dat het ANP en de kranten een en ander verkeerd hebben overgenomen. Maar het meest waarschijnlijk lijkt nog dat het ministerie dat bedrag gewoon uit de lucht heeft gegrepen. En bovendien was het afgelopen zondag 2 oktober.

Frans nageslacht

Op weinig plekken in Europa worden zo weinig kinderen geboren als in Frankrijk. Dat geeft een hoop rust, zou je zeggen, maar daar denken de Franse politici anders over. Vanaf volgend jaar staat er een premie van €750 per maand, een jaar lang, op het krijgen van een derde kind. Uw derde kindje wordt een schatje, en het doel is duidelijk: deze financiële prikkel moet de Fransen aansporen meer kinderen te krijgen. Ook in Duitsland bestaan voorstanders van een kindersubsidie. Het idee is dat de kleine belastingplichtigen op termijn goed zijn voor het land.

Met het Franse voorstel is echter wel het één en ander aan de hand. Het doet niets voor de overweging van een eerste of tweede kind, toch ook een bron van nageslacht, en gezien de enorme kosten van een baby kun je je afvragen of het er bij de derde veel toe doet. Economen drukken de beïnvloedbaarheid van een beslissing vaak uit in elasticiteiten, en de vruchtbaarheids-elasticiteit is berucht laag.

Maar dat die €750 eigenlijks niks uitmaakt zal weinig ouders beletten het geld gewoon aan te vragen, bij de geboorte van nummer drie. Eén op de vijf kreeg toch al een derde kind, en die ontvangen nu een extraatje. De situatie na invoering van de subsidie is dus: een paar extra kinderen voor een heleboel extra geld. Naar verluidt kost het plan €140 mln. per jaar, en er staat geen hogere belasting tegenover.

Nog niet. Uiteindelijk leidt het natuurlijk tot een hogere Franse schuld, af te betalen door de toekomstige generaties, de huidige kinderen. Zo bezien is de regeling niet meer dan een voorschot, en betalen de kleine Fransen de opvoeding van hun tweede broertje zelf.

De Wil Van Het Volk

Volgens Het Nederlandse Volk was Balkenende de winnaar van de Algemene Beschouwingen, zo meldde onder meer het NOS journaal afgelopen weekend. Bos behaalde een tweede plaats, terwijl Marijnissen en Halsema gedeeld derde werden. Deze uitslag is gebaseerd op een onderzoek van Maurice de Hond. Op de vraag “Wie vindt u de winnaar van de Algemene Beschouwingen?” antwoordde namelijk 18% Balkenende, 16% Bos, terwijl Marijnissen en Halsema elk 8% scoorden.

Wat zeggen deze cijfers? Eigenlijk heel weinig. En ze zeggen zeker niet dat Het Volk vindt dat Balkenende het beter deed dan Bos, zoals NOS Teletekst vrijdagavond suggereerde. Eigenlijk bestaat de mening van het volk helemaal niet, zo leert de sociale keuzetheorie, een onderdeel van de economie dat zich met dergelijke problemen bezig houdt. Of, om preciezer te zijn: zelfs als ieder individu keurig zijn of haar voorkeuren over een aantal alternatieven kan aangeven, dan betekent dat nog niet dat Het Volk als geheel ook zulke goed gedefinieerde voorkeuren heeft. Deze enquete laat dat mooi zien.

Tijdens de Algemene Beschouwingen ging van Aartsen flink onderuit, zo vond Het Volk. Dat vonden zelfs de VVD-aanhangers in het panel van de Hond: slechts 11% van de VVD-ers vond hun kopman de winnaar, terwijl 30% voor Balkenende koos. Maar stel nu eens dat de VVD geen ruzie had gekregen over de kilometerheffing. Dan zouden veel meer VVD’ers van Aartsen als winnaar hebben aangewezen. Als gevolg daarvan zou Balkenende veel minder stemmen hebben gekregen, en hoogstwaarschijnlijk dus nog onder Bos zijn geeindigd.

Ergo. Omdat van Aartsen het zo slecht deed, “vond” het volk dat Balkenende beter was dan Bos. Die uitslag zegt dus vrij weinig over de prestaties van beide. Eén van de eisen die economen aan een bruikbare voorkeursordening stellen, is independence of irrelevant alternatives (onafhankelijkheid van irrelevante alternatieven): de keuze tussen A en B mag niet afhangen van de vraag of C al dan niet aanwezig is. Aan die voorwaarde is hier duidelijk niet voldaan: de keuze tussen Balkenende en Bos hangt immers af van de prestaties van van Aartsen. Van een “Voorkeur Van Het Volk” kan dan geen sprake zijn. Sterker nog, als de vraag was geweest: “Wie deed het beter, Bos of Balkenende?”, dan was waarschijnlijk Bos als winnaar uit de bus gekomen.

Pardon!?

Het wil nog wel eens gebeuren dat journalisten de resultaten van onderzoek onjuist weergeven. Soms wordt dat zo pijnlijk duidelijk, dat verder commentaar overbodig is. Bij Spits waren vanochtend waarschijnlijk alle rekenmachines zoek. De krant meldt, op last van het ANP, het volgende:

Steeds meer mensen die werken hebben een inkomen van onder of rond het bestaansminimum. Twee jaar geleden zaten 203.000 huishoudens rond het sociaal minimum. Dat is een toename van 30 procent vergeleken met 2001, toen het er nog 142.000 waren.

Olieprijzen

Het lijkt hier zo langzamerhand wel een olie- en benzinelog, maar het is nou eenmaal de actualiteit en dus nog even over dat plan om burgers te compenseren voor de hoge olieprijs. U weet, de energierekening valt dit jaar een paar honderd euro hoger uit, wat alle kleine voordeeltjes van regeringswege teniet doet. Het parlement wil nu compensatie voor de burger, en hoewel de MF tegen is zal het er wel van komen. Wat vindt de econoom?

Zoals u weet zijn prijzen een signaal: de olie is zo duur omdat er moeilijk aan te komen is, en de hoge prijs spoort gebruikers aan op zoek te gaan naar alternatieven. Dat is goed en leidt tot verbeteringen: aan de vorige olieschok hebben we bijvoorbeeld die zuinige Japanse auto’s te danken. Mooi laten staan dus, die olieprijs.

Maar er is ook iets anders aan de hand, waardoor de zaak minder eenvoudig wordt: de hoge olieprijs leidt tot een terugval van de (macro-)vraag naar binnenlandse productie. In lekentermen: omdat al ons geld naar Saudi-Arabië gaat blijft er minder over voor een nieuwe fiets, of een weekendje weg. Op die manier kan de hoge olieprijs leiden tot een recessie in Nederland, en het is de taak van de regering daar iets aan te doen. In tijden van terugval voert de regering stabilisatiebeleid om de werkgelegenheid op peil te houden.

Zoals altijd zit de crux hem in de uitvoering. Het kan verstandig zijn de hoge olieprijs aan te grijpen om de burgers lump sum te compenseren, dat wil zeggen dat iedere burger een vast bedrag krijgt ter compensatie van het gemiddelde verlies. Het is buitengewoon onverstandig, Maxime Verhagen, om de compensatie te geven door een verlaging van de belasting op olie. In dat geval verstoor je het signaal dat uitgaat van de hogere prijs. Zulk beleid is contraproductief en op termijn niet vol te houden, en wat erger is, het miskent de realiteit van schaarse olie.

Slagbomen dalen automatisch

Slagbomen dalen automatischToen uw verslaggever onlangs via de sluizen aan de noordzijde de Afsluitdijk opreed, viel zijn oog op dat bordje dat bij elke grote ophaalbrug in Nederland staat: slagbomen dalen automatisch. Een schijnbaar nutteloze mededeling over de rood-witte boom, die nu keurig in verticale positie stond.

Maar de Afsluitdijk is lang en nodigt de berijder uit tot diepe gedachten, en zo kwam het dat ik mij plotseling iets voor kon stellen bij het mysterieuze bordje. Iets economisch, zelfs. In mijn enthousiasme trapte ik het gaspedaal nog wat verder in, zodat ik eerder achter mijn bureau zou zitten om mijn ingeving na te rekenen. En wat blijkt: het klopt! Dit bedacht ik mij:

Lees verder “Slagbomen dalen automatisch”

Benzine

De VVD heeft het plan opgevat om iets te doen aan de hoge benzineprijzen. De Telegraaf bijvoorbeeld meldt een paar dagen geleden:

De VVD vindt dat het kabinet iets moet doen om de automobilist te compenseren voor de sterk stijgende benzineprijzen. Het liberale Tweede-Kamerlid Hofstra denkt aan het teruggeven van de helft van de extra BTW-opbrengst op de hogere benzineprijs. “Dat betekent dat als de bezineprijs met een dubbeltje omhoog gaat, je 1 cent zou kunnen teruggeven.”

Een beetje inconsequent is het wel. In het verleden leek de VVD een principieel voorstander van de Werking van de Vrije Markt, maar nu blijkt dat die principes al snel uit het autoraampje worden gekieperd als ze ten koste gaan van het eigen benzineslurpende electoraat. Maar dit terzijde. Veel belangrijker is dat dit een uitermate onzalig plan is. Nog los van het ad-hoc en schaamteloos populistische gehalte. Het kan nooit verstandig zijn om op deze manier in een markt in te grijpen en producenten bij voorbaat al een vrijbrief te geven om de prijzen te verhogen.

Hoezo? Stel dat de overheid zich vastlegt om elke keer dat de benzineprijs een nieuw hoogtepunt bereikt dat een een veelvoud is van tien cent, de BTW met een cent te verlagen. Stel bovendien dat de adviesprijs, ik zeg maar wat, 1,48 euro bedraagt. Ergens op het hoofdkantoor van Shell, al sinds mensenheugenis de marktleider op de Nederlandse benzinemarkt, wordt overwogen om die adviesprijs te verhogen naar 1,49. Het besluit is al bijna genomen als het slimste jongetje van het bestuur plots opspringt. “Maar wacht eens even!”, roept hij uit. “Bij een stijging naar 1,49 moet de consument 1,49 betalen. Maar als we de prijs verhogen naar 1,50, dan wordt de BTW met 1 cent verlaagt, zodat de consument nog steeds maar 1,49 betaalt! Maar wij vangen mooi 1,50! Voor de consument maakt het niets uit, terwijl wij die extra cent per liter opstrijken!”. Bewondering alom. Inderdaad, in dit geval komt die cent BTW-verlaging volledig ten goede van de olieproducent, en niet van de consument.

Natuurlijk is bovenstaand voorbeeld wat extreem. Maar hoe je het ook wendt of keert, het blijft wat naief om te denken dat een regel als “elke keer als de prijs met een dubbeltje stijgt, doen wij een cent van de BTW af” geen effect zal hebben op de prijs.

Borreltafelinflatie

Het blijft frustrerend. Stel dat het in Nederland een ongewoon warme dag is. De mussen vallen dood van het dak en een groot gedeelte van de bevolking leeft in de overtuiging dat de temperatuur ver boven de 30 graden Celsius ligt. ’s Avonds bij het NOS Journaal weet Erwin Krol echter te melden dat het KNMI heeft vastgesteld dat de temperatuur vandaag niet boven de 28 graden is gekomen. Inderdaad, door omstandigheden voelde het veel warmer aan, maar dat was het zeker niet. Bijna iedereen zou zich daarbij neerleggen. De temperatuur, die kun je immers gewoon meten. En als je het gevoel hebt dat het warmer is dan het in werkelijkheid is, dan is dat je eigen schuld. Niet die van de thermometer.

Maar nu inflatie. Al een paar jaar beweert een groot gedeelte van de Nederlandse bevolking dat sinds de invoering van de euro de prijzen explosief zijn gestegen. Gelukkig is inflatie, net als de temperatuur, iets wat je kunt meten. Goed, het heeft wat meer voeten in de aarde, maar het principe blijft hetzelfde. Inmiddels heeft het CBS vastgesteld dat de inflatie aan het begin van deze eeuw inderdaad iets hoger was dan we de laatste tijd gewend zijn, pakweg een procent-punt. Maar die stijging was het hoogst in 2001, dus nog vóór de invoering van de euro. In hoeverre die extra inflatie is toe te schrijven aan de euro is maar de vraag. Hoe dan ook, van de explosieve stijging die veel Nederlanders lijken te voelen is zeker geen sprake. Bijna iedereen legt zich daar bij neer, zo zou je verwachten. Inflatie, dat kun je immers gewoon meten. En als je het gevoel hebt dat de inflatie hoger is dan hij in werkelijkheid is, dan is dat je eigen schuld. Niet die van de euro. Maar helaas. Niets is minder waar.

“Ja maar”, is de onvermijdelijke tegenwerping, “een pilsje bij mijn café op de hoek is na de invoering van de euro een stuk duurder geworden”. Dat is absoluut waar. Maar godzijdank bestaat het consumptiepakket van de Nederlandse bevolking niet louter uit pilsjes in het cafe op de hoek. En andere goederen zijn juist goedkoper geworden. Het CBS heeft vastgesteld dat de Nederlandse bevolking 0,856% van haar inkomen besteedt in café’s. Het prijsniveau is daar in 2001 en 2002 met totaal 16,2% gestegen. Dat levert een totale bijdrage aan de inflatie op van net iets meer dan 0,1%. Nemen we de hele horeca mee, dan komt dat op een totale bijdrage van 0,5% in dezelfde twee jaar. Dat is een kleine 0,3% per jaar. Daarna zijn prijzen in de horeca niet meer bovengemiddeld gestegen. Als café-prijzen werkelijk die invloed op inflatie zouden hebben die het Nederlandse volk er aan toeschrijft, dan was dit land al lang verworden tot een bacchanaal dat zijn weerga niet kent.

Waarom wordt de inflatie dan toch zoveel hoger ingeschat? Bij het rapporteren van de temperatuur geeft het KNMI ook een gevoelstemperatuur aan. Misschien moet het CBS dan maar de gevoelsinflatie gaan meten. Het KNMI maakt gebruik van de wind chill factor. Het CBS zal dan blijkbaar gebruik moeten maken van een euro chill factor. Hoe dan ook. Blijkbaar worden percepties omtrent inflatie met name beinvloed door de omgeving waar ze besproken worden. Aan de borreltafel dus.