Loting is een rotsysteem

Zeg niet dat er nooit iets ten goede verandert in Nederland. Vanaf 2017 is het afgelopen met de praktijk dat de schaarste aan opleidingsplaatsen, bijvoorbeeld bij geneeskunde, wordt opgelost door middel van een loterij. Het nieuwe systeem voorziet in selectie op basis van twee (per opleiding vast te stellen) eigenschappen. Of het allemaal zo transparant gaat worden als de minister voorziet, staat nog te bezien; de opleidingen zijn nog bezig met de precieze invulling. Maar allicht is dit nieuwe systeem te prefereren boven de lottoballetjes.

Althans. Dit weekend verscheen een opinie-artikel in de Volkskrant waarin Aleid Truijens zich afvraagt of loting, hoewel een rotsysteem, misschien niet tóch de minst slechte manier van selecteren is. Want wie zegt dat de criteria van opleidingen wel de beste studenten selecteren? Een meetfout is zo gemaakt. En niet iedereen komt even vroeg tot bloei:

Een lamlendige zesjesscholier kan, als hij eenmaal de geest heeft gekregen, een bevlogen dokter worden.

Dit is allemaal waar en toch is loting een waardeloze manier van selecteren. De reden daarvoor is dat de loten machteloos maakt. Het maakt niet uit of de scholier zich uit de naad werkt, of zijn dagen slijt als lamlendige zesjesscoorder. Dit is op zichzelf al onverdraaglijk, maar het heeft bovendien het zeer schadelijke effect dat het de prikkel wegneemt om te presteren. Wetende dat na het diploma de loting wacht, kan de scholier de kantjes er rustig vanaf lopen.

De denkfout van loters is dat de groep kandidaat-studenten niet verandert door het systeem dat ze bij de poort van de vervolgopleiding te wachten staat. Gegeven de groep die zich meldt, kun je allerlei verhalen ophangen over eerlijkheid en rechtvaardigheid. Maar hoe die groep eruit ziet, wordt direct beïnvloed door het gewicht dat aan eerdere prestaties wordt toegekend.

Als dat er toe leidt dat scholieren zich bekwamen in nutteloze, maar indrukwekkende, kwaliteiten zoals babbelkunde dan krijgen we uiteindelijk nog geen betere dokteren. Maar als de selectie competent gebeurt, zal het nieuwe systeem ertoe leiden dat zich scholieren aandienen met betere kwaliteiten om uiteindelijk de opleiding goed te doorlopen.

Dit zijn geen nieuwe ideeën (zie eerder 2007, 2009) en met een beetje geluk zijn ze de reden dat de loting straks zijn laatste slachtoffers eist. Als het goed is, leidt het nieuwe systeem straks tot betere studenten. Dat moet, circa 2021, makkelijk aan te tonen zijn.

Money! Money! Money!

Dat belastingen gedrag beinvloeden wist u natuurlijk al lang. Dat betreft zelfs de meest essentiele gebeurtenissen des levens: geboorte en dood.

Nu we het toch over het Eurovisie Songfestival hebben: eerder dit jaar onthulde Björn Ulvaeus waarom Abba in de jaren ’70 en ’80 zulke extravagante kleding droeg: voor de Zweedse belastingen was hun kleding slechts fiscaal aftrekbaar als het met goed fatsoen niet op straat gedragen kon worden.

Het volgende jaar

Een oud-collega van mij mocht graag onderscheid maken tussen open loop en closed loop modellen. Het verschil tussen de twee is of het model de reactie van, laten we zeggen, omstanders meeneemt in de berekeningen.

Een simpel voorbeeld van een open loop model is het volgende: ik laat in mijn bedrijf de kraan in de wc openstaan en stop papier in de afvoer. Na een paar minuten loopt het water over de vloer, een uurtje later is de hele gang drijfnat en na een paar weken is het hele gebouw volgelopen. Mooi model, maar in werkelijkheid komt er waarschijnlijk een collega voorbij die snel de kraan dichtdraait. In het closed loop model reageren omstanders op onacceptabele omstandigheden.

Ik schrijf weinig op deze site de afgelopen tijd. De euro-crisis eist zijn tol: iedere avond val ik uitgeput op de bank en staat het me tegen om nog maar weer iets zinnigs over de Europa te schrijven. Tegelijkertijd is het de periode er niet naar om pietluttige dingetjes aan de kaak te stellen. Ik doorbreek deze cyclus met behulp van, jawel, Barry Eichengreen (eerder) die in een verstandig stuk het volgende punt maakt: als u een voorspelling voor volgend jaar wilt doen, zorg dan dat uw model closed loop is.

Veel experts die hun zegje over de huidige crisis mogen doen, komen met analyses van het type “als er nu niets gebeurt, kan er iets vre-se-lijk misgaan”. Mooi, denk ik dan, dan zal er dus wel iets gebeuren. Op het laatste moment grijpt de ECB toch in; stemt de regering toch voor; komen de schuldeisers toch over de brug, etcetera. Omdat de alternatieven niet te pruimen zijn. Zolang er nog iets te redden valt, mogen we ervan uit gaan dat dat ook gebeurt. Volgens Eichengreen gaat het daarom volgend jaar nog niet grandioos mis. Het is natuurlijk wel zaak om die tijd verstandig te gebruiken. Het voorgoed oplossen van de problemen gaat namelijk langzaam, wat ook een reden is om geen wonderbaarlijk jaar te verwachten. Conclusie: geen ramp, maar ook geen voorspoed in 2012. Wat de economie betreft dan. Ik ga ervan uit dat u er gewoon een fantastisch jaar van maakt.

Strengere eisen, minder geslaagden

Voor wie eindexamen doet aan de middelbare school zal het ene vak belangrijker zijn dan het andere. Wie dreigt te zakken op een vijf voor wiskunde zal meer belang hechten aan het examenresultaat bij dat vak, dan aan vakken waar de voldoende al zeker is. Toch heeft dit geen enkel effect op de moeite die de scholier voor verschillende vakken doet.

Dat is althans de veronderstelling van de VO-raad, die de gevolgen van de strengere exameneisen heeft doorgerekend. De methode: de gehaalde cijfers onder het oude regime worden opnieuw beoordeeld onder het nieuwe regime. Daar komt een mooi bangmaak-resultaat uit: er komen 18.000 extra zakkers.

Wie wel eens een echte middelbare scholier heeft gezien weet dat dit een idiote voorstelling van zaken is. De scholier weet precies hoeveel er nodig is om marginaal aan de minimale eisen te voldoen. Het is ondenkbaar dat een verzwaring van die eisen geen gevolgen heeft  voor het gedrag. Wie getallen publiceert over de gevolgen van zwaardere eisen en daar geen rekening mee houdt, heeft de plicht die tekortkoming in de methode prominent te melden. Nu zien we in het persbericht precies één bijzin, die de krant niet haalt (en ook nog eens erg onaardig is tegen leerlingen van het vmbo): “Daar komt bij dat calculerend gedrag zich voornamelijk zal voordoen bij havo en vwo-leerlingen en minder bij vmbo-leerlingen.”

Een matig onderzoek. Toch geeft deze fout wel aan wat er mis aan het huidige systeem: het examen kent maar twee uitkomsten (slagen of zakken). Extra moeite doen om het cijfer boven de zes op te krikken loont niet. Dat leidt tot de bovenstaande onderschatting van wat de middelbare scholier potentieel zou kunnen, maar het geeft ook aan hoe het beter kan: als meer belang wordt gehecht aan de cijferlijst, en niet alleen het diploma, gaan scholieren ook beter hun best doen. [Eerder hier]

Een trage computer

Het is een feit dat computers steeds trager worden. Ik heb het niet over nieuwe computers, te koop in de winkel, want die worden juist steeds sneller. Nee, het is de machine die eenmaal is aangeschaft die de neiging heeft om te vertragen. Dat komt door twee factoren: de achteloze gebruiker installeert steeds meer programma’s en ruimt niet op, en de eisen die aan de machine worden gesteld, worden steeds hoger. De kwaliteit van de dienst die de eigenaar van de computer ontvangt loopt over de tijd terug.

Als de kwaliteit onder een bepaald niveau gedaald is, wordt het tijd voor actie. Voor zover mogelijk volstaat lapwerk: opruimen, de-installeren en het kan weer even door. Zo zit de gebruiker geruime tijd net boven zijn minimum-kwaliteitseis te werken. Als het echt niet langer kan komt er een nieuwe machine.

Zoals opgemerkt neemt de kwaliteit van nieuwe computers snel toe. Des te opmerkelijker is het, dat de gebruiker een aanzienlijk deel van de tijd op hetzelfde, lage, kwaliteitsniveau doorbrengt: het niveau dat nog net acceptabel is. Dat komt omdat dit niveau niet bepaald wordt door technische beperkingen, maar door een menselijke overweging: kan de machine er nog mee door?

Dit mechanisme viel me laatst op, toen ik weer eens toe was aan een nieuwe computer. Ik zat al een aantal maanden met een machine net zo lang nodig had om op te starten als mijn computer van 15 jaar geleden. De rest van de prestaties was niet veel beter dan destijds; wat zeg ik, sommige dingen gingen op de 386 beduidend sneller. Hoezo vooruitgang?

Wat nog tragischer is, is dat het mechanisme waarschijnlijk voor alle typen mensen geldt. Ook zij die de hoogste eisen aan hun hardware stellen, werken tot het echt niet meer gaat op hun oude pc. Allicht ligt hun niveau waaronder ingegrepen moet worden veel hoger, maar zij zijn net zo ongelukkig met hun machine als hij eindelijk de deur uitgaat. De enige manier om aan dit verdriet te ontsnappen, is door beheer en upgrade-beslissing uit te besteden aan iemand anders met hogere eisen dan jezelf. Dit is een goede reden om als bedrijf een fanatieke technische afdeling te onderhouden.

Endogeen gedrag en HIV besmetting

Slecht nieuws: het aantal homo’s dat besmet is met het HIV-virus is sterk gestegen, tot een aantal dat hoger ligt dan ooit. Frank de Wolf, directeur van de Stichting HIV Monitoring geeft een verklaring:

Eén is dat de totale groep groter wordt omdat mensen met hiv dankzij medicijnen langer leven dan vroeger. Daarnaast is er een groep [?¦] die besmet zijn maar dat niet weten. Zij houden de epidemie op gang.

Maar dat verklaart alleen waarom het aantal geinfecteerden zo hoog is, niet waarom het aantal nieuwe gevallen zo sterk stijgt. Volgens recent Amerikaans onderzoek, gepubliceerd in het gerenommeerde QJE (eerder) ligt het, althans in de VS, dan ook net iets anders. Ten eerste blijven door goede medicijnen geinfecteerden inderdaad langer in leven, maar dat betekent ook dat ze bij gelijke seksuele activiteit meer mensen besmetten. Ten tweede zijn mensen, juist doordat HIV geen dodelijke ziekte meer is, eerder bereid om onveilige seks te hebben (in het onderzoek twee keer zo vaak). De combinatie van die twee factoren leidt er uiteindelijk toe dat ongeinfecteerden ironisch genoeg slechter af zijn door de betere medicijnen.

Dood en belastingen

Het blijft intrigerend, de kracht van economische prikkels, zelfs in zaken als leven en dood. We meldden al eens dat financiele prikkels effecten hebben op de timing van en het aantal babies dat wordt geboren (ook hier en hier).

Maar nu dit. Per 1 januari 2005 werd in Zweden de belasting op erfenissen afgeschaft. Het resultaat? In de relevante bevolkingsgroep lag op die dag het aantal sterfgevallen 10% hoger dan op 31 december 2004. En een jaar eerder werd die belasting al afgeschaft voor echtgenoten, met een vergelijkbaar effect.

[via]

Een Peltzmannetje

Het lijkt warempel wel de Week van de Micro-economie bij RTL 4. Werd Neelie Kroes zondagavond nog uitgeroepen tot Nederlander van het Jaar, gisteravond kwam er bij Editie NL een heus Peltzman Effect langs.

In een item over winterbanden [even wachten tot na de reclamespot] wordt op 4:10 gesteld dat de dingen weliswaar glibberen voorkomen maar volgens verzekeraar Interpolis ook nadelen hebben:

Mensen die ermee rijden voelen zich zo zeker dat ze ook onmiddellijk sneller gaan rijden en meer risico gaan nemen.

De economie van Poolexpedities

De beslissing om een risico te lopen hangt af van de de grootte van het risico en de verwachte opbrengst. Als één van tweeën verandert, verandert ook de afweging. Op deze site hebben we dat vaak geïllustreerd met het Peltzman-effect, waarbij automobilisten gevaarlijker rijden als de auto veiliger wordt; een andere toepassing is de bereidheid meer risico te lopen op investeringen als de opbrengst later gedeeld wordt. In alle gevallen leiden ingrepen die de wereld veiliger maken (autogordels of verzekeringen) ertoe dat mensen zich meer risicovol gaan gedragen.

Ik moest hier gisteren aan denken toen ik dit stuk van avonturier Ben Saunders las. Hij onderneemt expedities naar de Noord- en Zuidpool, maar dat is lang niet meer zo moeilijk als honderd jaar geleden. Verbeteringen in materiaal hebben de expedities veel veiliger gemaakt.

Dus wat gebeurt er: de avonturier neemt meer risico. Met z’n tweeën op eigen kracht naar de pool, bijvoorbeeld, zwemmend tussen de ijsbergen. Of, zoals Saunders van plan is, lopen naar de Zuidpool. De verwachte opbrengst hiervan is vast minder groot dan in 1910 (dat was de eerste keer), maar uit het feit dat Saunders het zichzelf veel moeilijker maakt kunnen we afleiden dat de risico’s nog sneller zijn afgenomen.