Tag: Griekenland

Madman theory

Zit u ook handenwringend te wachten op nieuws over de onderhandelingen tussen Griekenland en de eurozone? Wij wel, al was het alleen maar omdat de Griekse onderhandelaar een uitgebreide kennis over speltheorie bezit. Dat maakt het leuker dan, bijvoorbeeld, de mislukte pogingen van een stofzuigerhandelaar om een grote tegenpartij een loer te draaien.

Maar stijgen zijn kansen ook door deze theoretische kennis, of maakt het Griekenland juist kwetsbaar, omdat Europa weet met een rationele tegenstander van doen te hebben? Oh maar wacht – de onderhandelaar ontkent in de krant een strategisch spel te spelen, omdat er maar één mogelijke uitkomst is.

Heerlijk toch? Voor de niet-ingewijden, het kan niet lang meer duren voordat we Varoufakis gebruik zien maken van de volledige Madman-theorie, ooit geperfectioneerd door Richard Nixon. Een simpele inleiding voor Nederlanders vindt u hier onder de titel Slagbomen dalen automatisch.

Griekenland: was het de moeite?

Nu eens even vanuit de Grieken gedacht. Jarenlang kon het land geld lenen tegen zeer lage tarieven, en de kans bestaat dat ze niet eens alles terug hoeven te betalen. Daar staat tegenover dat het op dit moment, en in de nabije toekomst, niet leuk is om een Griek te zijn. Er was een periode van geluk, nu is er een periode van verdriet. Hoe staan die tot elkaar in verhouding? Daarvoor moeten we een rentevoet berekenen

We doen een ruwe schatting. Laten we veronderstellen dat al het geld dat vanaf 1998 door de Griekse overheid is geleend, gezien kan worden als een overdracht uit Europa (in 1998 viel de Griekse rente voor het eerst samen met de Duitse, zie figuur 1 hier). Het IMF weet hoeveel de overheid per jaar, per Griek, geleend heeft. In deze grafiek staat de jaarlijkse toename van die schuld (de schuldquote maal het BBP per hoofd).

201109212357.jpg

Een benadering, natuurlijk, want het BBP beweegt ook en de cijfers waren niet altijd even betrouwbaar. Volgens de grafiek leende de overheid jaarlijks gemiddeld 1600 euro per Griek, het meeste op het eind.

Dan de kosten. In dit artikel van drie economen van UBS worden getallen genoemd. Nemen we aan dat Griekenland volgend jaar uit de euro gaat, dan zijn de kosten in 2012 zo’n 10,000 euro de man. Die zitten met name in de schade door het omvallen van de Griekse banken. Ieder volgend jaar is het inkomen per hoofd 3,500 euro lager.

Cruciaal voor de berekening is hoelang we de periode van kosten laten zijn. Want daarmee hebben we een reeks met ontvangen en betaalde bedragen en kunnen we een rentevoet uitrekenen die de twee aan elkaar gelijk maakt, en de netto contante waarde nul (ex ante, zie eerder hier voor een vergelijkbare berekening). We zetten de spreadsheet aan. Bij een betaalperiode van 10 jaar is de geïmpliceerde rente gelijk aan 6,9% (nominaal). Aan de hoge kant, maar niet ongekend. Wordt het 20 jaar, dan is de rente 9,4%. Het is interessant om te zien dat deze rentes hoger zijn dan de interest die het EFSF aan de Grieken in rekening brengt. Vanuit dat oogpunt kan Griekenland dus beter de schuld terugbetalen dan bankroet gaan.

Voorbehouden genoeg natuurlijk. De ontvangende cohorten zijn niet gelijk aan de betalende cohorten, en ook binnen generaties zullen er winnaars en verliezers zijn. En het kan geen kwaad de waarschuwing uit het UBS-rapport te herhalen: de kosten van eventuele rellen of burgeroorlog worden niet meegerekend.

Griekse obligaties terugkopen

De suggestie doet de ronde dat het mogelijk is om Griekenland te helpen door het EFSF Griekse obligaties op de markt te laten kopen (en, neem ik aan, op de barbecue te gooien). Dat zit zo:

Een jaar of vier geleden gaf Griekenland obligaties uit tegen 4% rente. Praktisch voorbeeld: een 10-jaars obligatie betaalt elk jaar 40 euro en na 10 jaar 1040 euro, en beleggers kochten zo’n stuk voor 1000 euro. Inmiddels is de 10-jaars rente voor de Grieken opgelopen tot 16.8%. Dat betekent dat dezelfde obligatie nu wordt verkocht voor 539 euro per stuk. Dit ondanks dat het ding in principe over zes jaar meer dan 1000 euro waard is. De hoge rente geeft aan dat er een best wel grote kans is dat de afbetaling niet gaat gebeuren.

Nu het plan. Wie voor 539 euro een obligatie koopt, laat de Griekse schuld dalen met bijna het dubbele. Goed idee? Eerder schreef ik er dit over:

Ik heb het boek niet bij de hand, maar volgens mij staat in Obstfeld en Rogoff een vergelijkbaar geval van financieel illusionisme. Dit betrof de obligaties van een Latijns Amerikaans land met een groot risico op faillisement, die op een gegeven moment werden verhandeld tegen een fractie van de nominale waarde. Een Europees land (was het niet Nederland?) bedacht dat een goedkope manier van hulp zou zijn om deze obligaties op te kopen tegen de lage prijs en dan kwijt te schelden. Het voorspelbare gevolg was dat de koers van de obligaties opliep (het risico op faillisement daalde) en dat alleen de Amerikaanse bankiers die de rest van de schuld bezaten er beter van werden.

Hetzelfde zal ongetwijfeld in dit geval gebeuren. Als Europa Griekse schuld gaat opkopen loopt de prijs op en de rente naar beneden. Dit weerspiegelt de grotere kans dat Griekenland de rest van de schuld gewoon gaat betalen. Daar wordt Griekenland iets beter van (bankroet is niet leuk) maar de grote winnaars zijn de houders van Griekse schuld, die hun bezit in waarde zien toenemen. In dit geval zijn dat geen Amerikaanse, maar Europese bankiers. En het geval wil dat dit, in tegenstelling tot het voorbeeld hierboven, juist de groep is voor wie de steun bedoeld is.

Is het daarmee een goed plan? Het is in ieder geval effectief, maar ook de neus van een kameel: via een kleine omweg sturen de Noordelijke Eurolanden geld naar Athene, en daarmee is de fiscale unie een feit.

Update: Kijk, hier [pdf] staat het originele artikel uit 1988 over de debt buyback van Bolivia met Nederlandse en Spaanse hulp. Zo snel de terugkoop begon sprong de prijs van de schuld naar het verwachte niveau na de operatie. Vanuit het gezichtspunt van het land met schulden adviseren de auteurs tegen buybacks. Bezien vanuit de Noordelijke EU ligt dat misschien anders.

Failliet

Wie drie economen om raad vraagt krijgt vier antwoorden en niet voor niets wilde Harry Truman een econoom met maar één arm: als het om meningen gaat kunnen we er wat van. Misschien was het dus vragen om moeilijkheden toen het weekblad The Economist maar liefst tien economen vroeg of er landen in Europa zijn die beter kunnen kiezen voor een faillissement. Interessante balans: natuurlijk vindt iedereen iets anders als het om de details gaat, maar ik tel er drie die zonder omwegen voor een faillissement zijn en drie mordicus tegen; de andere vier zijn van de ene en de andere kant.

Uiteraard is voor beide opvattingen wat te zeggen en in die zin heeft Larry Kotlikoff (nu in Amsterdam, eerder op deze site) de meest zinnige bijdrage aan debat: het is een kwestie van verwachtingen die zichzelf vervullen. Vooralsnog zijn de verwachtingen in de markt redelijk positief, maar een slechte uitkomst is niet ondenkbaar.

[In overig nieuws: ik ben weer eens veranderd van werkgever en daarom nogal druk – bijgevolg valt het tempo op deze site wat terug. Onze excuses voor het ongemak.]

Allemaal naar Griekenland?

Is het door de schuldencrisis eigenlijk een goed idee om nu een vakantie naar Griekenland te boeken?

Nou nee. In vroeger tijden was de Drachme nu in waarde gedaald en konden we goedkoop aan het Griekse strand verblijven. Doordat we nu geen wisselkoers meer hebben werkt dat niet meer. Op termijn zal het wel goedkoper worden om naar Griekenland te gaan: er moeten miljoenen ambtenaren aan een andere baan geholpen worden. De kans is groot dat veel van hen in de toeristische sector terecht komen, iets waar het land een comparatief voordeel in heeft. Om meer toeristen naar Griekenland te krijgen moeten de relatieve prijzen dalen. Dat duurt alleen veel langer dan een paar maanden.

Als je van de crisis wilt profiteren is een reis naar een land met een eigen, zwakke, munt meer aan te bevelen. IJsland is een goede kandidaat, en ook de koers met het Britse pond is sinds eind 2008 sterk verbeterd. Helaas geldt voor deze landen geen zongarantie.

Een mogelijk gevolg van de crisis zal juist zijn dat de Grieken naar ons toe komen. Maar dan niet als toerist, maar als werknemer. Een belangrijk aanpassingsmechanisme in Europa zal immers de interne arbeidsmarkt moeten zijn.

Dit en meer om 13:30 met ondergetekende op Radio 1. Suggesties welkom! Inmiddels gebeurd. Voor alle fans: hier staat de MP3 (5,8 Mb).

Bericht uit Griekenland

De schuldencrisis in Griekenland is voor economen gesneden koek. Er is onverantwoord veel geleend en nu moeten de Grieken door ons worden gered. Maar wat is er de afgelopen jaren precies gebeurd? Zagen de Grieken zelf niet dat het wel fout moest gaan?  Begrijpen wij koele Noordelingen, met onze harde voorwaarden, het Griekse probleem eigenlijk wel?

We vragen het aan Claire Economidou, een paar jaar geleden mijn Griekse collega op de universiteit Utrecht. Een macro-econome die haar Ph.D. in Wisc0nsin haalde en daarna vijf jaar in Nederland werkte. Sinds een half jaar is ze weer in Griekenland, precies op tijd voor de huidige crisis. Ik stuurde haar een email met vragen, die ze hieronder beantwoordt.

Lees verder “Bericht uit Griekenland”

En het mag de Nederlandse belastingbetaler geen geld kosten

Nog even over de bijna failliete Grieken. Europese ministers van financiën zijn druk bezig met een reddingsplan om hun Griekse collega wat lucht te geven. De belangrijkste voorwaarde is dat het plan niets mag kosten:

Zo kan gekozen worden voor garanties of een serie leningen van EU-landen aan Griekenland. Voor die leningen zou Athene een voordeligere rente betalen dan aan banken. […] “Hoe dan ook: Griekenland zal er voor moeten betalen en het mag de Nederlandse belastingbetaler geen geld kosten”, zei demissionair minister Jan Kees de Jager (Financiën) na afloop. “Het plan wordt gebruikt als een tactisch kernwapen”, was gisteren onder Europese diplomaten te horen. “Men houdt het achter de hand maar hoopt het nooit in te zetten.”

Uw boerenklompen geven het al aan: een plan dat niets kost kan niet veel doen. En een plan dat iets doet kan niet gratis zijn.

Het is het laatste. Bij al deze plannen is het best mogelijk dat de operatie ons uiteindelijk geen geld kost, maar er is een positieve kans dat er wel kosten zijn. De verwachte waarde van de kosten is dus groter dan nul.

Lees verder “En het mag de Nederlandse belastingbetaler geen geld kosten”

Griekenland

De hele economie van Griekenland is net zo groot als die van onze Randstad en daarmee zo’n 2% van de EU (en 3,7% van het Eurogebied). Dat de Grieken meer dan 100% van hun BBP aan schuld hebben opgebouwd is dus, op het grote Europese geheel bezien, niet zo erg. Het probleem is dat niet duidelijk is welke gevolgen de crisis rond de Griekse schuld heeft voor de rest van Europa. Is het erg voor de rest van de Eurolanden als de Grieken failliet gaan?

In principe niet. Als Griekenland zijn schuld niet meer betaalt hoeft dat niet direct gevolgen te hebben voor de rest van de Eurolanden. Laat de Grieken het lekker zelf oplossen: typisch geval van eigen schuld.

Maar lijkt de situatie met Griekenland niet erg op die met Lehman Brothers in 2008? In principe zou het faillisement beperkte gevolgen hebben maar doordat het vertrouwen in de sector in elkaar stortte liepen we zo een crisis binnen. Zou een failliet Griekenland niet de opmaat zijn voor ellende in de andere vier landen met problemen? Als het vertrouwen weg is loopt de rente op en komt de crisis vanzelf. In dat geval kunnen we ze beter wat geld toestoppen. Zomaar wat vragen:

  • Het gaat slecht met Griekenland. Moeten we als eurolanden gezamenlijk ingrijpen of niet? Wat gebeurt er als we niet ingrijpen, en wat zijn de nadelen als we wél ingrijpen?

Als er niets gebeurt gaat Griekenland failliet, of moeten ze aankloppen bij het IMF. Dat geeft grote onrust en de crisis kan zich snel verspreiden (zie boven). Als we wel ingrijpen belonen we slecht gedrag en geven we andere landen geen reden om spaarzaam te worden. Beide scenario’s zijn onaantrekkelijk.

  • Was de euro wel zo’n goed idee? Kunnen we er nog vanaf?

Wat in ieder geval niet kan is de Grieken uit de unie gooien. Moeten we dan zelf opstappen? De goede econoom maakt hier een kosten-baten analyse. Tegenover het gedonder nu staan natuurlijk ook voordelen: toen de Nederlandse staat Fortis en ABN-Amro kocht en miljarden moest lenen maakte niemand zich zorgen over de stabiliteit van de gulden. De inschatting van het totale effect van de euro is lastig, maar ik zie voorlopig meer voordelen dan nadelen.

  • Hoeveel gaat het ons kosten om Griekenland te helpen?

Zie de getallen bovenaan dit stuk. Om een kwart van de Griekse staatsschuld af te lossen zou het Eurogebied eenmalig 1% van het BBP moeten storten. Dan is de crisis wel voorbij. Het dus gaat niet om heel veel geld. Gevaarlijker is het slechte voorbeeld: wat gaan de andere landen dan doen?

  • Maar wat gebeurt er als ook andere landen op steun rekenen? Zoals Spanje en Italië? Hoeveel gaat dat ons kosten?

Goede vraag. Veel en veel meer en dat moeten we dus niet gaan doen. Eventuele hulp moet daarom gepaard gaan met vervelende eisen, om de anderen niet op een idee te brengen. De uitvoering van die aanpak is helaas lastig en een makkelijk doelwit voor Griekse onruststokers. Grappen over Duitsers die weer de baas zijn in Griekenland kunnen worden afgestoft.

  • Wat denk je dat er gaat gebeuren?

Wat iedereen ook zegt, we gaan betalen. Onder vreselijke voorwaarden, dat wel, en dat is misschien nog wel een geluk bij een ongeluk. Zo schuift Europa weer een stukje op naar een fiscale unie.

Dit en meer met ondergetekende, dinsdag om 13:50 13:35 op radio 1. Opmerkingen? Graag voor die tijd!

update: Inmiddels achter de rug. MP3 [6.6Mb].

update 2: En daar gaan we al: volgens de NOS neemt Duitland (ha!) het voortouw en willen ze borg staan voor Griekse leningen. Maar onder welke condities?