Auteur: Thijs

Econoom. Krantenlezer. Stuurman aan wal.

Clark medaille

De jaarlijkse prijs voor de beste, jonge, in Amerika werkzame, econoom (de eerste kwalificatie maakt de overige twee een stuk waarschijnlijker) is zojuist weer uitgereikt. Winnares is dit jaar Amy Finkelstein, werkzaam in de  gezondheidseconomie en met een lijst publicaties over het effect van (zorg-) verzekeringen.

Hier [pdf] staat een beschrijving van haar belangrijkste onderzoek. Finkelstein is de derde vrouw die de medaille mag ontvangen. Dat is opmerkelijk: de eerste vrouwelijke winnaar zagen we pas in 2007.

Eerdere winnaars op deze site: 2007, 2009, 2010, 2011.

Een week

Correct of niet, te grote tekorten van Europese overheden worden alom gezien als aanjager van de huidige schuldencrisis. Eerder dit jaar tekenden de (meeste) leden van de EU dan ook een verdrag dat Brussel aanzienlijke macht geeft om de nationale begroting bij te sturen. Nu de feiten op dit moment.

Kunnen we op clementie of uitstel rekenen? Waarschijnlijk niet. Het begrotingspact werkt alleen als het serieus wordt genomen. Spanje moet in 2013 gewoon 3% draaien, en daar is toch echt wel wat meer aan de hand. Als we niet voldoen aan de eis kan er een boete volgen, en wie weet wat nog meer.

Met weekenden en koninginnedag geeft ons dat precies de aanstaande week om met een oplossing te komen. Vijf dagen. 120 uur. De grootste oppositiepartij vindt het nog niet zo nodig om het tekort terug te brengen.  Ter info: de boete bedraagt 1,2 mrd. euro.

Dreigen is genoeg

De hypotheekschuld van Nederlandse huishoudens is groter dan ons BBP en dat is een risico voor ‘s lands financiële systeem. Vanaf 1 augustus vorig jaar zijn er daarom nieuwe regels die excessen moeten voorkomen.

Tot zover het officiële beleid. Maar minstens zo effectief was het schaduwbeleid om een jaar of twee geleden grote onzekerheid op de woningmarkt te introduceren. Al dan niet met opzet kwam bij Nederlanders het idee tot leven dat de subsidie op het betalen van hypotheekrente in de toekomst omlaag zal gaan. De gevolgen zijn niet mals: de huizenmarkt is in mineur geraakt, transacties nemen af en de hypotheekschuld is de afgelopen twee jaar slechts marginaal gestegen, en als percentage van het BBP gedaald.

Als rem om de hypotheekschuld werkt het gevoerde beleid van twijfel rondom de renteaftrek dus goed. Het is bovendien politiek makkelijk uitvoerbaar: er hoeft immers niets daadwerkelijk te veranderen. Als het aannemelijk is dat er in de toekomst iets zal gebeuren, is dat voldoende. Deze vaststelling is in ieder geval een opsteker voor iedere docent macro-economie die de komende maanden Ricardiaanse equivalentie op het programma heeft staan. Maar gegeven de geringe politieke kosten zou er misschien meer gebruik van het instrument moeten worden gemaakt. De suggestie van toekomstige veranderingen in de regels is makkelijk te doen.

Een praktisch, niet-fiscaal, voorbeeld is de hopeloze situatie rondom orgaandonatie. Hoewel de meeste mensen wel een orgaan willen ontvangen lukt het niet om er voldoende als donor in te schrijven. Er is geen kamermeerderheid te vinden voor een systeem van voor-wat-hoort-wat. Hier kan een slimme minister met twijfel een hoop bereiken. Door te suggereren dat we in de toekomst alleen uit kunnen met een systeem waarin donoren meer rechten hebben,  kan het effect van zo’n systeem al worden bereikt zonder dat er daadwerkelijk iets hoeft te veranderen. Het kan daarbij handig zijn om het voorbeeld van Israel te noemen, waar de tijd dat iemand al donor is een belangrijke rol speelt.

Wie weet. Dat het kabinet het principe van dreigen redelijk onder de knie heeft blijkt verder uit de aangekondigde verhoging van de overdrachtsbelasting per 1 juli. Huizenkopers geloven het. Uiteindelijk is de burger natuurlijk niet gek, wat het effect van de dreiging vermindert als er nooit iets écht gebeurt. Maar af en toe doorpakken is een principe dat iedere ouder kent en waar in de praktijk goed mee te leven valt. Benieuwd hoe het met de overdrachtsbelasting uitvalt.

Kruispost van economie.nl

Haast en de overdrachtbelasting

Per 1 juli gaat het tarief van de belasting op de koop van een huis weer omhoog, zo stelt de belastingdienst. Wij denken van niet, maar helemaal uitsluiten kunnen we het ook niet. De makelaars, verenigd in de NVM, worden al nerveus:

De NVM roept het kabinet en gedoogpartner PVV op snel duidelijkheid te geven over met name de overdrachtsbelasting. Die is tijdelijk verlaagd, en dat heeft de markt geholpen, maar de maatregel loopt op 1 juli af tenzij het kabinet tot verlenging besluit. Dat remt kopers af, stelt de vereniging.

Nou staat de NVM toch al niet bekend om zijn geweldige economische analyse, maar zo achterstevoren zie je ze zelden. Als de aanstaande verhoging van de belasting iets zou moeten doen, dan is het wel het aanmoedigen van de koop zolang die nog onder het oude tarief valt. De eerste koper die zich af laat remmen om te zien of de belasting echt wel omhoog gaat moet ik nog tegen komen.

Het ligt natuurlijk voor de hand dat de NVM liever een lage belasting heeft, maar nu al vragen om uitstel werkt juist tegen de belangen van de makelaars in. Als de regering verstandig is, maakt ze de pas op 1 juli bekend of er verlenging van het huidige tarief komt.

Leegstaande hersenruimte

De vooruitgang in de economie moet je natuurlijk niet onderschatten, maar die hersenonderzoekers schieten ook behoorlijk op. Door de inzet van genetisch veranderde cellen die reageren op licht, toonden biologen van MIT onlangs aan dat iedere herinnering vastligt in één bepaald groepje hersencellen. Ongeveer net als in deze computer kun je dus precies aanwijzen waar ieder stukje kennis zit, en omgekeerd torst u in uw hoofd cellen mee die niets anders doen dan het verschil tussen volle en halfvolle melk onthouden. Een prachtig inzicht.

Dit werpt een wat opmerkelijk licht op de vraag wie er eigenlijk de eigenaar is van de diverse onderdelen van mijn brein. Ergens in mijn hoofd zit een clubje cellen dat niets anders doet dan onthouden dat Philips scheerapparaten maakt, en Apple computers. Die kennis is niet van mij – het is strikt verboden om er iets mee te doen, behalve als passieve raadgever bij het winkelen. Van de cellen die niets anders doen dan merken onthouden kun je je afvragen of ze eigenlijk wel van jezelf zijn.

Maar goed, in veel gevallen is er sprake van een billijke transactie. In ruil voor een gesponsord blad of tv-programma geef ik stukjes van mijn geheugen op aan de bedrijven achter deze producten. Het zou alleen mooi zijn als ze na afloop hun rommel op konden ruimen. Want ergens in mijn hoofd zit nog steeds dat stukje brein dat uitsluitend dient om de Raider in het schap te herkennen, of het logo van Dutchtone. Aan de hoeveelheid cellen die de jingle van Caraco ijs in beslag neemt denk ik liever niet. Het is leegstaande hersenruimte, waarvan de eigenaar lang geleden de moed heeft opgegeven en waar zich nooit een nieuwe huurder voor zal melden. En de leegstand loopt op: binnenkort is ook het stukje dat de Friesland Bank herkent overbodig.

Hoewel, het kan verkeren. Ergens achterin mijn schedel lichtte onlangs een lang slapend groepje hersencellen op, dankzij de slimme manager die bedacht dat hij een oud merk misschien wel weer opnieuw kon gebruiken. Als zoiets werkt (en ik kan melden dat de omliggende jeugdherinneringen mij vrolijk stemden!) zit er misschien nog muziek in de vakante ruimte in mijn bovenkamer. Wellicht komen ook andere eigenaren hun bezit opeisen. Ik wacht gespannen af.

Kruispost van economie.nl

Gemeente/Gevangene

In het Prisoner’s Dilemma (zie eerder hier) is er een gemeenschappelijk belang en een prikkel om daartegen in te gaan. Doen er meer dan twee mensen mee, dan ontaardt het probleem in een Tragedy of the Commons (hier). In beide gevallen heeft het iets tragisch, eigenbelang verpest het voor iedereen, de goeden moeten maar onder de kwaden lijden, u kent het wel.

Nou is een Commons in sommige gevallen een natuurlijk gegeven (zie: het leegvissen van de zee) maar er zijn er ook die met opzet zo bedacht zijn. Wist u bijvoorbeeld dat, als Nederlandse gemeentes gemiddeld genomen de belastingen teveel verhogen, de centrale overheid ze allemaal straft met een korting? Voor een enkele gemeente is een verhoging van de ozb dus alleen nuttig als anderen het niet doen. Drie keer raden wat er gebeurt.

De opbrengst van de onroerendezaakbelasting (ozb) stijgt dit jaar met 4,0 procent. Dat is meer dan de 3,75 procent die als bovengrens was afgesproken.

en

Wethouder financiën Ruud Luchtenveld van Lelystad hoopt ook dat de sanctie uitblijft. Lelystad heeft dit jaar de ozb-inkomsten juist verlaagd met 6%. ‘Het zou toch niet eerlijk zijn als wij de dupe worden van lastenverhoging in andere gemeenten.

Nou is het al onfortuinlijk als de natuur ons opscheept met een Commons, maar gegeven dat het gedrag van alle gemeentes toch al geobserveerd wordt, moet dit vast slimmer kunnen.

De postcodefietsen

Blijkbaar is hier in het dorp een tijdje geleden ook de postcodekanjer gevallen, want het verkeersbeeld wordt compleet gedomineerd door de groen-witte fietsen die door de loterij als wijkprijs worden weggegeven. Lokale fietsenmakers zijn tegen deze praktijk, omdat op die manier opeens een heel postcodegebied wordt voorzien van nieuwe fietsen, waardoor de fietsenmaker zelf niets meer verkoopt. De branchvereniging Bovag wil met de loterij in overleg.

Zou de Bovag ooit van het begrip verzekering gehoord hebben? Ze verkopen ze zelf, dus misschien wel. Bij een verzekering kopen individuën samen een risico af, gebruik makend van de statistische wijsheid dat ze nooit allemaal tegelijk de klos zijn. Er zitten wat haken en ogen aan het principe: soms werkt de statistiek niet mee (maar daarvoor kun je herverzekeren) en klanten hebben de neiging de zaak te flessen. Maar nu het mooie: als alle fietsenhandelaren bij de Bovag een verzekering afsluiten tegen het vallen van de wijkprijs in hun wijk, speelt geen van die problemen een rol: de kans dat exact één wijk getroffen wordt is 1, en het gedrag van de fietsenmaker doet er niet toe. De loterij heeft geen zin in een gesprek. Misschien is dit een ideetje?

Eigen risico

Uw zorgverzekering heeft een verplicht eigen risico. De eerste €220 zorgkosten in een jaar betaalt u altijd zelf. Het is mogelijk dit eigen risico uit te breiden, met maximaal €500. In ruil daarvoor daalt de premie. Aantrekkelijk? Dat hangt af van de bespaarde premie en de verwachte zorgkosten.

In 2007 schreef ik op deze site dat gezonde mensen waarschijnlijk wel voor een hoog eigen risico zouden kiezen. Dat kan makkelijk uit. Ik negeerde daarbij Marco’s bericht van twee weken eerder, dat aangaf dat Nederlanders helemaal niet zo rationeel zijn bij het kiezen van eigen risico. Wat blijkt nu? Ik zat er he-le-maal naast. Het aandeel verzekerden dat in 2007 koos voor extra eigen risico was minder dan 5%. Ik las dit waanzinnige getal vandaag in dit working paper van Janko Gorter en Paul Schilp van DNB [pdf, via @wilte].

Ik heb twee keer moeten lezen of ik het goed begreep, maar in 2008 ging het dus echt als volgt: van de Nederlandse mannen tussen de 25 en 30 jaar hebben er 7 van de 10 zorgkosten die onder de €150, het verplicht eigen risico in dat jaar, liggen. Het is een gezond segment. Toch durven meer dan 9 van de 10 mannen uit die groep geen enkel extra eigen risico te lopen. Om met de auteurs te spreken,

Their expected additional costs from raising their voluntary deductible with €500 are certainly lower (since we calculated upper bounds) than the average premium rebate of €211.

De enige rationele verklaring is dat een extreme vorm van risico-aversie de Nederlanders in zijn greep heeft. Het is een wonder dat deze jonge mannen de straat nog over durven te steken.

Tijd voor een innovatie. Voor mannen onder de 40 (de groep met de laagste gemiddelde zorgkosten) wordt een eigen-risico-verzekering aangeboden. Dat werkt als volgt: de jonge man sluit een zorgverzekering af met een maximaal eigen risico. De bespaarde premie betaalt hij aan de eigen-risico-verzekeraar, die het extra eigen risico weer bijverzekert. De verzekerde mag zelf ook twee tientjes houden en is dus strikt beter af. De cijfers zeggen dat dit absoluut een winstgevend product moet zijn. Waarom bestaat het nog niet?

Schelling in Frankfurt

Het manoevreren in de Europese schuldencrisis blijft mooie voorbeelden geven van Schelling’s “zwakte is sterkte”-inzicht [eerder hier]. Vandaag zien we het terugkomen in Buiter’s laatste stuk [pdf]:

The weakness of the EU national political leadership vis-à-vis its backbenchers and its citizens becomes a source of strength in its contest of wills with the ECB about whether an explicitly fiscal or a quasi-fiscal facility should take on the bulk of the official exposure to the EA periphery sovereigns: “Of course we would love to create a €3trillion ESM, but we have little hope of getting that past our transfer-Europe fatigued parliaments and voters”, is likely to be a fair summary of the argument used by the core EA fiscal authorities that finally causes the ECB to cave in.

Ondertussen stuur ik u vast langs het lemma voor CAC’s, een term die komende weken nog wel eens voorbij zal komen.

Economie van boven

Het beoefenen van de economie vraagt veel van de verbeelding. Abstract vakgebied, waarbij van alles in grafieken en tabellen gebeurt maar nooit een keer een reageerbuis netjes blauw of rood kleurt.

Maar het wordt beter. Het CBS heeft een bestand vrijgegeven op postcodeniveau, met allerlei sociaal-economische indicatoren. Nijvere journalisten van de NRC hebben er vervolgens deze prachtige app van gemaakt. Dat brengt ons een stuk dichter bij de scheikunde. Een aanrader is het niveau van het fiscaal maandinkomen, en de manier waarop dat fluctueert over Nederland. Fascinerend.

De goede en de verkeerde kant van het spoor in Amersfoort. [eerder over buurten]