Auteur: Thijs

Econoom. Krantenlezer. Stuurman aan wal.

Stop maar met de sociale wetenschap

Via vaste lezer Ward krijg ik dit filmpje uit ons parlement doorgespeeld. Als u nog 4:30 minuten overheeft zou ik zeker even kijken, want het is zeer de moeite waard. PVV-kamerlid Lilian Helder heeft het woord en zij laat zich uit over het effect van een taakstraf versus dat van een gevangenisstraf. Onderzoek toont aan, zeggen anderen, dat degenen die een taakstraf ondergaan minder vaak in dezelfde fout vervallen als degenen die naar de gevangenis moeten.

Dat kan je helemaal niet vergelijken, zegt mevrouw Helder, want dat zijn verschillende personen. Dus dit onderzoek is waardeloos.

De gevolgen laten zich raden: andere leden van de Tweede Kamer spoeden zich naar de microfoon om mevrouw Helder te kakken te zetten en het filmpje komt met sarcastisch commentaar op Dumpert. Maar is haar redenering nou zo dom, of zijn wij zo slim?

Lees verder “Stop maar met de sociale wetenschap”

Creatieve destructie is zo’n helder idee

Aardige column in de Volkskrant van Frank Kalshoven, die kennelijk in Spanje verblijft en de economie om zich heen observeert (leuk idee!) Uit de losse pols beschrijft hij het stadsgezicht in Valencia, waar je in een winkelstraat nog zeven reisbureaus kunt tellen. Twee zijn er al op de fles, en zo kan Kalshoven uitleggen hoe de recessie zorgt voor creatieve destructie, want reizen die boek je veel beter via internet. De meisjes van het reisbureau kunnen zich nu op een andere manier nuttig maken in de economie.

Ik zou zeggen, lees het zelf, maar dat kan alleen als u de papieren krant vanochtend in uw bus gevonden heeft. Want de column van Kalshoven is, zoals gewoonlijk, niet op de website van de Volkskrant te vinden. Nou vráág ik u!

Peukenprijs

Op zonnige dagen lunch ik soms met mede-economen op een bankje buiten. Het komt regelmatig voor dat de methadonbus recht voor onze neus parkeert. Wie verslaafd is mag er een opwekkend middel komen halen, op kosten van de belastingbetaler. Twee beveiligers controleren bij de deur, en wij mogen er niet in. Dit heeft een zweem van onrecht, maar welke goed doorvoede econoom durft dat te zeggen tegen de schichtige verslaafde die naar binnen glipt? De methadon wordt in de bus geconsumeerd, want anders zou de klant het kunnen verpatsen aan iemand zonder pasje.

Ik moest aan die situatie denken naar aanleiding van het bericht dat de tabaksprijs eigenlijk verdubbeld zou moeten worden. Dat moet om te zorgen dat jonge mensen niet met roken beginnen, want bij ouderen haalt het niets uit (zie eerdere berichten). Mooi doel, maar deze accijns werkt voor de volwassenen roker regressief en leidt er waarschijnlijk toe dat er nog minder geld overblijft voor verse groente. Of het goed is voor de gezondheid is maar zeer de vraag.

De oplossing is om beide groepen te scheiden. Geen tabak onder de 18, of meer radicaal, de tabaksbus. Wie aantoonbaar verslaafd is mag naar binnen voor een goedkope peuk. Wel binnen oproken natuurlijk want anders wordt de handel buiten doorverkocht. Want dat is natuurlijk de pest van zo’n simpele accijnsverhoging: de substitutie neemt alleen maar toe. Goedkope sigaretten uit het buitenland, al dan niet hier naartoe gesmokkeld, en substitutie over de tijd. Wie leest over zo’n grote aanstaande prijsverhoging kan het beste stevig doorroken nu het nog kan.

Rampen en de economie

De gebeurtenissen in Japan doen de moderne mens huiveren-het verschil tussen een comfortabel leven en dit is kennelijk slechts een trilling in de korst van de aarde. Wie zich afvraagt hoe dit gaat uitwerken op de economie van Japan kan het beste naar dit artikel kijken. Het beschrijft economisch onderzoek naar de gevolgen van rampen, en dat is vrij basaal: men meet een ramp en bekijkt de gevolgen voor het BBP. Resultaat: bij een grote ramp daalt het BBP in arme landen met een procent of 10, in rijke landen stijgt het met ongeveer twee procent.

Arme landen zijn slecht voorbereid, en in de rijke landen wreekt zich de aard van het BBP. Daarover schreven in het verleden zowel Bobby Kennedy als wijzelf: het Japanse opruimwerk komt terecht in het BBP, de schade door de aardbeving en vloedgolf niet.

Een ander fenomeen is de koers van de Yen sinds de beving. De munt was tot gisteren zo’n 5% meer waard geworden sinds de beving, een zeer verklaarbaar fenomeen als je wisselkoersen bekijkt als belegger: door de plotselinge daling van de Japanse kapitaalgoederenvoorraad is het verwachte rendement op investeringen in Japan een stuk hoger. Dat trekt geld aan en daarmee stijgt de koers.* Zoals altijd zijn exporteurs verdrietig als hun munt stijgt door de stromen van beleggers, en sinds vanochtend doet de centrale bank er iets aan.

(*) In het nieuws wordt als oorzaak voor de aantrekkende Yen meestal de “repatriëring” van geld door verzekeringsmaatschappijen genoemd, maar achter het bestaan van die verzekeringen schuilt natuurlijk hetzelfde motief: als je oude spullen kapot zijn is de waarde van nieuwe spullen hoog.

Bij ons valt niet te bezuinigen

Nu de overheid aan het snoeien slaat is aan elke manager in publieke dienst de taak zich zo onmisbaar mogelijk voor te doen. Een mooi voorbeeld is deze uitlating van het hoofd van de staats-popradio.

“De kosten van het technische uitzendproces bedragen omgerekend zo’n 30 euro per uur”, zegt Mutsaers. “Als er beparingen bij de publieke omroep moeten worden doorgevoerd, is er bij 3FM dus weinig te halen.”

In zijn plaats zou ik misschien hetzelfde hebben gezegd, maar Mutsaers ziet hier wel even over het hoofd dat zijn station een frequentie gebruikt die je voor zeker een miljoen of 40 zou kunnen verkopen aan een commerciële partij.

Meer in het algemeen geldt dat bij bezuinigingen de eerste vraag zou moeten zijn: “moet de overheid deze taak nog wel uitvoeren?” Als dat niet het geval is, kan er pas echt geld worden bespaard.

Patatgeneratie

U betaalt belastingen maar ging ook gratis naar de basisschool. Daarnaast draagt u premie af voor de AOW maar u ontvangt ook huurtoeslag. De overheid pompt een grote hoeveelheid geld rond, zowel tussen inwoners onderling als over de tijd. Wordt u daar, alles in acht genomen, eigenlijk beter of slechter van?

Dat hangt af van uw gedrag, natuurlijk. Wie lang studeert en vervolgens tot z’n 65e een uitkering trekt heeft een netto profijt, om maar eens wat te noemen. Maar een andere factor is het moment van geboorte. Wie in de jaren 70 werkte (of werkloos was) had een ander belastingtarief (of een andere uitkering) dan de huidige werknemer. Kunnen we bepalen welke generatie uiteindelijk het meest van de overheid geprofiteerd heeft, en welke het meest betaalde?

Dat kan, en het CPB publiceert vandaag zo’n studie met generatierekeningen over de hele levensloop. Daarbij worden alle betalingen in het verleden en verwachte toekomstige betalingen toegerekend aan verschillende cohorten. Het is voor het eerst dat een dergelijke berekening zo uitgebreid voor Nederland is gedaan. De belangrijkste grafiek is deze, die aangeeft hoeveel elk cohort erop vooruit ging:

De eenheid is procenten van het levensinkomen. Voor de toekomst wordt aangenomen dat de overheid de financiën houdbaar maakt. Dat kan op verschillende manieren, vandaar de verschillende lijntjes. De teneur is echter duidelijk: de generaties geboren tussen 1960 en 1990 hebben het meest geprofiteerd van de welvaartsstaat. Babyboomers spelen quitte, toekomstige generaties krijgen de helft vergeleken met hun ouders. Vooral de uitkomst van de babyboom-generatie verrast, gegeven het beeld dat op sommige plekken van deze generatie bestaat. Een voorbehoud is natuurlijk dat de grafiek alleen de relatie met de overheid beschrijft; het jaar van geboorte bepaalt bijvoorbeeld ook hoeveel het bezit van een koophuis, of van aandelen, over de tijd oplevert.

Hoe kan het dat vrijwel geen enkele generatie een netto betaler is? Dat heeft te maken met gemeenschappelijke bezittingen (denk: gas) en vooral met economische groei. Door dat laatste kan een tekort oneindig doorgeschoven worden.

Opiniepeiling

Verkiezingen! Dat geeft ons opnieuw de gelegenheid om de mening van het Nederlandse volk over economische problemen te peilen via de stemwijzer-methode. Twee jaar geleden gebruikten we hetzelfde principe: stemmers vullen de stemwijzer in om hun politieke voorkeur te bepalen, maar laten tegelijkertijd hun mening over tal van kwesties achter. Als de gemiddelde invuller overeenkomt met de gemiddelde stemmer dan hebben we een schitterende opiniepeiling.

Na de klik de stand van hedenochtend (na 292.688 stemmers) op de duidelijk economische items. We kunnen, evenals twee jaar geleden, concluderen dat de Nederlandse stemmer houdt van zekerheden en verworven rechten, en zeker niet van flexibiliteit. Nivellering is favoriet. Anders dan in 2009 worden economische onderwerpen in deze stemwijzer veruit het belangrijkst gevonden.

Lees verder “Opiniepeiling”

Output gap

We groeien alweer een tijdje sinds de Grote Recessie van 2008. Schiet het inmiddels al een beetje op? Het CBS heeft kwartaal-productiedata tot en met eind vorig jaar en, tja, kijkt u zelf maar:

201102232219.jpg

De oranje lijn is een (exponentiële) trend vanaf 2003 tot en met 2007, de blauwe is de data (constante prijzen, seizoenscorrectie). Door de crisis zijn we fors onder de trend terecht gekomen en hoewel we weer groeien, lijkt het er niet op dat we de lijn van voor 2008 weer snel gaan oppakken. Anderhalf jaar geleden schreven mijn ex-collega’s nog dat niet zeker was of de schade van de recessie permanent zou zijn. Inmiddels lijkt dat steeds meer het geval.

Maar nu het vreemde. Het gat tussen werkelijke en potentiële productie staat bekend als de output gap. Een goede schatting van de gap zou de ruimte tussen de oranje en de blauwe lijn moeten zijn. Maar als het gat zo groot is, dan zouden we niet moeten zien dat de inflatie alweer langzaam oploopt; we lopen toch nog niet tegen de grenzen van de capaciteit op? Of is de schatting van de trend te hoog?

Er zijn redenen waarom de recessie niet alleen slecht kan zijn voor de werkelijke, maar ook voor de potentiële productie. Die hebben te maken met kapitaalvernietiging:

  • Mensen die werkloos zijn geworden tijdens de crisis verliezen een gedeelte van hun kennis, ervaring, routine, zeg maar hun human capital.
  • Als bedrijven (bijvoorbeeld door gebrek aan krediet) over de kop gaan, gaat organisatorisch kapitaal verloren, en soms ook fysiek kapitaal.

En dan is er nog een andere reden dat we de trend mogelijk te hoog inschatten: misschien is de top van de productie rond 2007-2008 wel een overschatting van de potentiële productie. Dat kan bijvoorbeeld omdat de waarde van allerlei financiële producten in die tijd iets te hoog is ingeschat. In al deze gevallen zijn we minder rijk dan we rond 2007 dachten.

Over economie

Zoals iedereen die een weblog over de praktische kanten van de economie bijhoudt, maak ik mij zorgen over het beeld dat veel mensen van de economische wetenschap hebben. Het economische nieuws is niet echt verhelderend voor wie niet ingevoerd is, en er zijn veel economen die tegengestelde dingen beweren.

Zoals gebruikelijk in deze situatie besloot ik lang geleden om hier iets aan te doen, door middel van het publiceren van een toegankelijk boek over de wonderlijke kanten van de economie, voor al die kennissen die hoofdschuddend vertelden dat ze niets van die wetenschap moesten hebben.

En, zoals dat gaat, ligt het manuscript al wel een jaar onaf te wachten op een volgende ronde schrijfwerk waar ik voorlopig helemaal geen tijd voor heb.

Misschien wordt het tijd om het publiek eens bij dit project te betrekken. Voor wie tijd en zin heeft is hier een voorlopige versie van hoofdstuk 1, getiteld Andere mensen. Wees gewaarschuwd, misschien komt er wel nooit een hoofdstuk 2. Maar ook zonder vervolg zou het verhaal nuttig kunnen zijn. Commentaar welkom!