economie is overal
Nu de deeltjesversneller van het CERN aanstaat zijn sommige mensen bang dat de aarde verdwijnt in een zwart gat. Natuurkundigen zijn druk bezig om iedereen (inclusief de rechterlijke macht) ervan te overtuigen dat zoiets niet waarschijnlijk is.
Gelukkig hoeft het publiek zich niet druk te maken om de economen. Wij hebben tenminste een no-black-hole conditie.
In de meeste economische modellen gaan de zaken geleidelijk. Het aanbod een beetje omhoog, de prijs een beetje omlaag, van die dingen. Kleine oorzaken hebben kleine gevolgen.
Maar in sommige modellen gaat het anders: een kleine verandering zorgt voor een cascade van reacties die de hele boel op z’n kop zet. Het gebeurt als er positieve feedback is, vaak in niet-lineaire modellen. In de economische geografie bijvoorbeeld: twee regio’s groeien even hard totdat er een nieuwe weg wordt aangelegd. Nieuwe bedrijven hebben nu opeens een voorkeur voor de grootste regio en vanaf dat moment groeit één regio driedubbel zo hard en krimpt de andere. Het nieuwe evenwicht ontstaat door een kleine verandering.
Leuk onderzoek, ik heb er zelf ook het één en ander aan gedaan. Maar vaak zijn de economische modellen wat ingewikkeld, en hoe leg je zo’n verspringend evenwicht nou eenvoudig uit? Dat is lastig, maar ik heb de oplossing en hij lag vanochtend gewoon op de keukentafel. Dit is ‘m:
Ik heb hier wel eens zitten mopperen op financieel journalisten die inconsistente verhalen afsteken over het hoe en waarom van koersbewegingen. Laat ik vandaag eens iets positiefs zeggen: wat een prachtige keten van oorzaak en gevolg wordt hier gemaakt, en eentje waar ik ook nog eens mee kan instemmen (nou ja, grotendeels).
Hier komt het verhaal. U weet dat (plotselinge) (voor de kenners: discrete) koersbewegingen alleen ontstaan als er nieuwe informatie is. De vrijgekomen informatie is dat de orkaan Gustav minder schade aan Amerikaanse olieinstallaties heeft aangericht dan verwacht.
Dit nieuws leidt ertoe dat het verwachte aanbod van olie voor de komende maanden toeneemt. Dit leidt onmiddelijk tot een lagere olieprijs. (Hier zit mijn enige voorbehoud, de oorzaak van het “grotendeels” hierboven- is dit effect werkelijk zo groot?)
De lagere olieprijs is goed nieuws voor de inflatie overal ter wereld. Zo ook in Europa, waar de ECB het liefst de rente zou verlagen in verband met een dreigende recessie. Nu de olie goedkoper is, is de kans op een lagere Europese rente vergroot. De Amerikaanse rente is al een stuk lager dan hier; de kans dat daar nog wat afgaat is klein en dus zal het renteverschil teruglopen. Een reden voor valutahandelaren om Euro’s te verkopen en Dollars aan te kopen. En dus daalt de Euro vanochtend een dikke cent.
Mooi toch? Alleen jammer dat het verhaal pas achteraf tot stand komt.
In de Volkskrant van vanochtend wordt gesuggereerd dat het Russische gedrag in de Kaukasus rechtstreeks verband houdt met de opstelling van het Westen rondom Kosovo. Omdat wij destijds tegen de wensen van de Russen ingingen worden we nu gebruskeerd rondom Georgië.
Altijd als er over oorlog en vrede gesproken wordt alsof het gewoon internationale handel is, reagereren veel mensen alsof dat een onsmakelijke en niet reële kijk op de zaak is. Oorlog, dat is nationalisme, passie, dom doordouwen desnoods, maar geen economie. Maar nu de Volkskrant er zelf in die termen over begint, voel ik me niet langer bezwaard.
Want het zit zo: toegeven over Kosovo had ons helemaal niets opgeleverd in de huidige crisis. Als er koehandel plaats moet vinden over de hoofden van onderdrukte volkeren, dan kan dat natuurlijk best. Maar de ervaring leert dat intertemporele handel, waarbij de ene partij iets opgeeft en daar maanden, jaren, later iets voor terugkrijgt in die situatie niet werkt. Er is namelijk een probleempje met de eigendomsrechten en de afdwingbaarheid van contracten. Geven wij in februari toe aan de Russen, dan is het niet gezegd dat zoiets in augustus wat oplevert, zelfs als er expliciete afspraken zijn. Want naar de rechter kunnen we niet, als het contract niet wordt nageleefd (zie hierover ook deze analyse).
Twee artikelen over de productiviteit van fruitplukkers. Dit stuk van Tim Harford laat zien dat economie steeds meer een experimentele wetenschap wordt. Uit colleges in een ver verleden herinner ik mij dat ooit de Cobb-Douglas productiefunctie is getest bij het aanleggen van een weg (met werkers en graafmachines) maar dit artikel gaat enkele stappen verder.
En dan dit: drie aardbeienplukkers mishandeld door collega’s omdat ze te hard doorwerkten. Want daardoor liepen de relatieve prestaties te ver uit elkaar.
Het collegejaar begint weer en dus het bijkomende gehannes over kamernood. Zoals ieder jaar besteden we er maar weer even aandacht aan (eerder: maximumhuren, de uitwonendenbeurs).
Vanochtend in de Volkskrant deze ingezonden brief. Een aanklacht tegen
bemiddelingsbureaus: organisaties die vraag en aanbod op de kamermarkt bij elkaar brengen en daar geld voor vragen. Daar is niks mis mee, zolang de prijzen redelijk zijn. Daar ligt echter een groot probleem. Door de kamernood die in veel studentensteden heerst en het onoverzichtelijke kameraanbod, kunnen bemiddelaars vragen wat ze willen. […] Vaak zijn deze kosten onterecht.
In het artikel wordt indirect uitgelegd wat een “terechte”, “redelijke”, prijs is, namelijk een bedrag dat gelijk is aan de door deze organisaties gemaakte kosten voor het opstellen van een huurcontract. Dat is helemaal niet duur, argumenteert men, en dus ligt de bemiddelingsprijs te hoog en “moet de politiek hier iets aan doen”.
Alsjeblieft niet. Het laatste dat de woningmarkt nodig heeft is nog meer regels en inmenging. De bureaus vervullen een nuttige rol waarvoor eerstejaars kennelijk bereid zijn te betalen. Het enige dat verder nodig is, is voldoende concurrentie tussen de bemiddelaars.
Zoals zo vaak wordt gevraagd om een maximum prijs, zonder dat men zich realiseert dat een lagere prijs leidt tot een lager aanbod. De laatste zin van het betoog is wat dat betreft een klassieke tegenspraak:
Het is dus tijd dat de prijzen die bemiddelaars kunnen vragen, worden ingeperkt en er voldoende woonruimte wordt gerealiseerd.
Een vrije markt beschermt de klant, we schrijven het om de zoveel tijd. Wie teveel moet betalen of niet netjes behandeld wordt, die gaat naar een concurrent. Over vrije markten met veel vragers en aanbieders heeft de economie veel zinnigs te zeggen. Moeilijker wordt het als de markt bestaat uit één vrager en één aanbieder. De aanbieder heeft iets in bezit, dat de vrager hoger waardeert. Hier kan handel plaatsvinden, maar tegen welke prijs? Moeilijk te zeggen: de prijs zal minder zijn dan de waardering van de vrager, meer dan die van de aanbieder. Maar als die twee nu ver uit elkaar liggen? Er zijn geen andere partijen, concurrenten, vraagcurves.
Het is de situatie waarin Hilco Knol zich bevindt. De eigenaar van knol.com heeft een bod van Google, die het domein wil hebben. Voorlopig houdt hij de boot af, maar het ligt in de rede dat hij de domeinnaam lager waardeert dan het bedrijf. Dan zou het stom zijn om uiteindelijk niet te verkopen. Maar voor welke prijs?
Bij exclusieve handel tussen twee partijen is het de vraag of je meer hebt aan economie of psychologie (of misschien aan beiden). Een goed inzicht in de situatie geeft het ultimatum game, een nogal vergelijkbaar spel. Daarbij doet één partij een voorstel om een bedrag te verdelen. De andere partij kan accepteren of weigeren; maar in dat laatste geval krijgen beiden niets. Empirisch blijkt dat een aanbod waarin de tweede partij minder dan 20% krijgt, vaak verworpen wordt (ondanks dat de tweede partij in dat geval helemaal niks krijgt). Het lastige verschil met het ultimatum game is dat voor Knol niet duidelijk is welk bedrag verdeeld wordt.
Google’s belang is om zo min mogelijk te betalen. Maar er is een ander belang: geen enkel bedrijf wil het beeld oproepen dat het achteloos miljoenen rondstrooit. Dat is slecht voor de volgende onderhandeling, en daarom zie je zoveel overnames tegen een onbekend bedrag. Het stomste dat je kunt doen is dus met bedragen in de publiciteit treden terwijl je nog onderhandelt.
RTL Nieuws heeft het volgende ontdekt:
Duizenden verpleegkundigen blijken ontslag te hebben genomen om zich vervolgens via een extern bedrijf of hun eigen zaak te laten inhuren. […] “Het vaste personeel raakt steeds meer gefrustreerd, omdat ze te maken hebben met een hoge werkdruk […] en een te laag salaris”.
Gevolg: hoge kosten voor de ziekenhuizen. Vervelend natuurlijk. Maar een belangrijker gevolg, op de lange termijn, is dat het plotseling verdraaid interessant is om verpleegkundige te worden. Eigen bedrijfje, leaseauto erbij, goed verdienen. Dat is precies de prikkel die we nodig hebben om aan de tekorten van de komende jaren het hoofd te bieden.
De verpleegkundigen die op deze manier aan hun knellende CAO’s ontsnappen dragen aldus bij aan, daar is-tie weer, de marktwerking die ervoor zorgt dat schaarse middelen op de juiste plek terecht komen. Ga zo door!
De Nederlandse consument gooit jaarlijks 600 kilo voedsel weg. In deze tijd van schaarste is dat misschien wel iets om je zorgen over te maken, en dus verschijnt met enige regelmaat een rapport of een oproep. De opstellers hiervan hebben een zeer lage dunk van hun publiek, dat door hen vaak wordt neergezet als niet in staat om de kosten van hun verspilling te overzien. Gelukkig is er een helpende hand:
Zo kunnen burgers op de website een voedseltest downloaden om over een periode van twee weken in te vullen wat er zoal wordt weggegooid. Deze gegevens kan men later op de site invullen, waardoor de burger inzage krijgt wat het op jaarbasis kost. “Gemiddeld zo’n zestig euro per persoon per jaar”.
Tjonge jonge. Het is natuurlijk ook mogelijk dat de gemiddelde burger liever 60 euro misloopt dan twee weken lang zijn afval te administreren. Een keuze die, voor drukke mensen met een hoog uurloon, misschien niet eens zo gek is.
Het is al met al een typisch economisch probleem. Voedsel is schaars, tijd is schaars, winkelen gebeurt onder onvolledige informatie. De beste manier om deze problemen zo goed mogelijk op te lossen is door het prijsmechanisme zijn werk te laten doen. Hoe duurder het voedsel immers, hoe minder men ervan weg zal gooien. Dat leidt er ook toe dat soms wél voedsel wordt weggegooid, maar dat is dan een afruil: wie veel tegelijk inkoopt bespaart tijd (en benzine) maar moet soms iets weggooien. Het lijkt erop dat deze afruil door degenen die zich druk maken over voedselverspilling vaak niet gezien wordt. Weggooien is voor hen per definitie fout.
Met alles wat we weten over consumenten en prikkels kunnen we er een redelijk vertrouwen in hebben dat huidige situatie helemaal niet zo inefficiënt is, mits de prijzen van voedsel en van de consument z’n tijd niet verstoord worden. De kosten van het weggegooide voedsel zullen opwegen tegen de gewonnen tijd en brandstof.
Prijzen zijn onder meer verstoord als er een extern effect meespeelt. In dit stuk speelt de CO2-uitstoot die rol: wie een krop sla weggooit werkt mee aan het broeikaseffect, en dat zit niet verwerkt in de prijs van de sla. Doe daar dan iets aan, zou je dan zeggen. Maar verstoringen zitten er ook aan de andere kant: het netto uurloon van een consument is een stuk lager dan de maatschappelijke baten van een uur extra werken. Het is dus maar de vraag waar de werkelijke balans tussen tijd en afval ligt.
Vanochtend in de trein begon ik aan The Economic Naturalist, een tot dusver leuk boek dat economische verklaringen biedt voor alledaagse zaken. Een mooi idee voor een internetsite, ik weet het.
Elk hoofdstuk staat vol vragen die in een paar zinnen beantwoord worden. Voorbeeld: waarom is melk verpakt in vierkante pakken en frisdrank in ronde flessen? Die laatste optie laat veel ruimte ongebruikt, omdat er lucht tussen de flessen zit als ze naast elkaar staan. Er zijn natuurlijk vele redenen (de hoge druk in de fles bijvoorbeeld) maar een mooi economisch argument is dat melk koel bewaard moet worden, en dat koele ruimtes in de supermarkt duurder zijn. De ongebruikte ruimte van de frisdrank is goedkope, ongekoelde ruimte.
Mooi verhaal, en het lijkt ook in Nederland te kloppen. Immers, ook de vla en de Coolbest zitten hier in vierkante pakken. Hmm, maar de kwark en de crème fraîche dan?
Op zoek naar de geschiedenis van het melkpak kwam ik terecht op deze pagina en zoals altijd blijkt de Nederlandse situatie mijlenver van het logische evenwicht te liggen door overmatige regulering en kartelgedrag, waarbij de producenten en de regering samen wel uitmaken wat goed voor u is. Lees de geschiedenis van de melkfles en huiver:
De papieren melkverpakking werd in de Verenigde Staten en Scandinavië een succes dankzij de verkoop van melk door kruideniers en zelfbedieningswinkels, iets dat in Nederland verboden was […] concludeerde de commissie dat de Nederlandse huisvrouw geen profijt zou hebben van het lagere gewicht […] liberalisering binnen de detailhandel, waarbij naast ‘erkende zuivelhandelaren’ ook kruideniers verpakte melk zouden mogen gaan verkopen, was een belangrijke politieke en economische kwestie.