Thijs

De pensioenen

Het kon natuurlijk niet uitblijven: door de alsmaar dalende beurzen zijn nu ook de pensioenfondsen, eigenaars van een groot gedeelte van het aandelenvermogen, in moeilijkheden gekomen. Doordat hun financiële vermogen daalt en de rente laag is loopt de dekkingsgraad omlaag (dat is de verhouding tussen vermogen en pensioentoezeggingen). Dit had kunnen leiden tot een verdere verslechtering van de crisis, want een lage dekkingsgraad betekent doorgaans hogere premies en lagere uitkeringen. De lagere inkomens en het lagere nettoloon die daaruit volgen, dragen nog eens extra bij aan een conjuncturele neergang die toch al hevig is.

Had kunnen leiden, want een wijziging die een paar jaar geleden in de meeste pensioenen is doorgevoerd komt nu goed van pas. De NRC merkt het nogal achteloos op.

Ook werknemers worden getroffen door het niet verhogen van de pensioenen: hun opgebouwde pensioen groeit niet mee met de loonontwikkeling.

Dit komt omdat de meeste werknemers tegenwoordig een middelloonpensioen hebben en geen pensioen gekoppeld aan hun eindloon. Praktisch gezien betekent dit dat een gedeelte van de huidige tekorten wordt weggeboekt door de pensioenaanspraken van werknemers die nog lang niet met pensioen gaan, lager vast te stellen. Daar hebben die werknemers op dit moment veel minder last van dan bijvoorbeeld een premieverhoging. Een verdere stagnatie van de economie wordt daarmee voorkomen. Bovendien is de kans groot dat in de komende jaren het verlies weer wordt goedgemaakt als het op de beurs weer eens meezit.

Een goede buur

Tijdens de depressiejaren (de jaren ’30 van de vorige eeuw) lieten veel landen zich in met zogenaamd beggar-thy-neighbour beleid. Door import extra te belasten werden binnenlandse producenten een handje geholpen ten koste van het buitenland. Een overblijfsel hiervan is de oude slogan “Koopt Nederlandsche waar, zo helpen wij elkaar”.

Zoiets kan inderdaad werken, als het buitenland maar niet hetzelfde probeert. En aangezien men daar ook niet gek was, volgde vaak snel een tegentarief en kwam de handel uiteindelijk stil te liggen. Zo was iedereen ten slotte slechter af.

Goed nieuws. Hoewel er mensen zijn die stellen dat een nieuwe depressie op de loer ligt, heeft de Nederlandse douane deze maand de tarieven op aankopen in het buitenland verlaagd. Dat is het omgekeerde beleid, enrich-thy-neighbour, en daarmee laat Nederland zien niet opnieuw in dezelfde val te trappen. Nu het buitenland nog.

Experts over de crisis

Op televisie zijn economen al meer dan een jaar bezig om uitleg te geven over de kredietcrisis. De laatste maand is er een vergelijkbaar circus op gang gekomen binnen het seminar-circuit van de verschillende universiteiten en instellingen waar professionele economen zich ophouden. Min of meer dezelfde experts als op tv praten dan een uurtje onder de titel The current crisis over hun inschattingen en lessen, ten overstaande van collega’s. Vaak zonder Powerpoint, zeker zonder model, maar in mijn ervaring tot nu toe informatief en zeer hoog gewaardeerd. De collega’s hangen er met de benen uit.

Wat zeggen de experts tot hun hoog opgeleide publiek? Net als op tv is er veel uitleg: wat gebeurt er precies, wat is de context? Daar zitten soms onverwachte inzichten tussen. Zo hoorde ik dat er in Nederland nooit een sub-prime crisis kan ontstaan, omdat de klanten voor dat type hypotheek allemaal in de sociale huursector zitten. Dat is toch een puntje voor deze door economen vaak verguisde sector. Verder is de consensus dat de financiële markten op dit moment wel gestabiliseerd zijn, maar dat er een gevaar is dat de aankomende recessie de afgezwakte financiële instellingen opnieuw een klap verkoopt.

Over die recessie zijn de sprekers het ook opvallend vaak eens: hij komt er, en het beste beleid voor Nederland is om de automatische stabilisatoren hun werk te laten doen (een beetje zoals in dit artikel betoogd). Op middellange termijn moeten alle noodmaatregelen (overheidsdeelnemingen, opgelopen staatsschuld etcetera) snel worden hersteld. Op lange termijn moeten we nog naar eens goed nadenken over wat er nu mis is gegaan. De bescheidenheid van de experts is een goed teken, want aan overhaaste conclusies heeft niemand iets. De dominante indruk is tot nu toe dat er de komende jaren veel nuttig werk voor economen is.

Trouwens, wie geen tijd heeft om de seminars af te lopen kan altijd on line meelezen. Dit is Paul Krugman over de crisis, en hier is Bob Solow.

Prijsdiscriminatie in de Vinexwijk

Op bezoek bij kennissen die net een nieuw huis betrokken hebben, dit weekend. Het is nieuwbouw en de bewoners hebben een lange lijst met specificaties door moeten geven. Stopcontact hier, lichtpunt daar, u kent dat wel.

Nu staan er in de wijk uitsluitend nieuwe huizen, en de één is duurder dan de ander. Mijn geamuseerde kennis vertelt dat de bewoners erachter zijn gekomen dat het bouwbedrijf aan actieve prijsdiscriminatie doet. Hetzelfde stopcontact dat in een klein huis €100 kost, doet in een vrijstaande villa €110.

Herhaling

Hebben we alles al gezegd op dit weblog? Het bericht dat de Somalische piraten $25 mln. eisen voor de Sirius Star brengt in ieder geval twee oude aanbevelingen in herinnering.

Als je onderhandelt met één partij, nooit bedragen gaan noemen in de media. Dan weet je zeker dat je minder krijgt. (Ik zie dat meneer Knol nog steeds niet tot zaken gekomen is.)
De Saoediërs moeten natuurlijk nooit betalen. Beter kunnen ze het initiatief tot een fonds voor kapings-slachtoffers nemen met het geld dat klaar staat voor de piraten.

En denk erom: ook slachtoffer van een kaping? Of van plan er een te plegen? Vraag gerust een offerte!

Een eigen vervoertoeslag

Marco vertelde mij ooit eens over een folder van een pizzeria die hem onder ogen was gekomen. Gratis bezorgen stond er met grote letters voorop. Met kleine letters, op de achterkant, werd evenwel vermeld dat klanten die hun pizza zelf kwamen halen een afhaalkorting konden verwachten.

Framing is de Engelse term voor het presenteren van dezelfde informatie op een andere manier. Dat zou geen verschil moeten maken maar dat doet het vaak wel. Welke politicus bovenaan op het stembiljet staat (of welke pizza bovenaan het menu), het zou er niet toe moeten doen maar het maakt een verschil.

Aanstaande zondag is de Zevenheuvelenloop in Nijmegen. De organisatie heeft een aantal jaren geleden voor de meeste lopers het inschrijfgeld met €5 verhoogd. Het speciale treinkaartje naar Nijmegen is bij die gelegenheid €5 goedkoper gemaakt. Maar dat kun je natuurlijk ook anders verkopen:

Enkele jaren geleden hebben we een eigen vervoertoeslag (van €5,-) geïntroduceerd voor wie niet met de trein reist.

Vermenigvuldigen

Vertegenwoordigers van de groep 100.000+ (klanten die meer dan een ton bij Icesave hadden staan) zijn naar IJsland geweest. En nu thuis nog eens dat ledenbestand nakijken, want minstens 69 mensen hebben gelogen over hun tegoed bij de IJslandse bank.

De 469 100.000 plus spaarders hadden samen veertig miljoen op de rekening staan. [Trouw] Het gaat om 40 miljoen euro van 469 particulieren [AD], 469 particulieren die bij elkaar nog €40 miljoen tegoed hebben. [Quote]

Werktijdverkorting

Om korte productiedips te overbruggen, kunnen bedrijven wtv aanvragen. De werknemers blijven in dienst, maar de werkgever krijgt voor de niet gewerkte uren geld uit de WW-pot.

Aldus de Volkskrant. Is dat een goed idee? In de meest simpele economische theorie krijgen werknemers evenveel als dat ze bijdragen aan de productie. In slechte tijden moet dus het loon omlaag, maar dat lukt meestal niet. Daarom vallen er bij een neergang doorgaans ontslagen.

Maar een verbinding tussen werkgever en werknemer heeft een waarde die bij ontslag wordt vernietigd. Daarom houden bedrijven in slechte tijden meer werknemers aan dan efficiënt is, een fenomeen dat bekend staat als labor hoarding (“arbeid vasthouden”) en schommelingen in productiviteit verklaart. Het effect van de uitgebreide wtv is dat er nog meer arbeid vastgehouden wordt dan al het geval was. Voor beide partijen is dat prettig, het vermindert de economische neergang en verdeelt de pijn.

Maar in deze opvatting raken de positieve kanten van de crisis ondergesneeuwd. U weet wel, het grote opschudden, een excuus om bestaande verbanden eens kritisch te bekijken zodat het land beter uit de crisis komt dan het erin ging. De crisis schept mogelijkheden, ontslag is goed, creative destruction. De wtv zorgt ervoor dat er te weinig verandert. Of toch niet?

De minister benadrukt dat alleen bedrijven met tijdelijke problemen in aanmerking komen. Bedrijven die structurele problemen hebben, moeten gewoon saneren. Hoe het onderscheid zal worden gemaakt, is nog niet bekend.

Dat laatste lijkt me lastig genoeg. Tijd voor wat vernuftig mechanism design?

De vrije markt is een waanidee

Het staat er echt, een waanidee. De titel van een stuk van Abram de Swaan op MeJudice. Een versie in de NRC heette Hoe wetenschap plots een meninkje werd. Je hoort het meer, deze dagen, dat de financiële crisis voor eens en altijd laat zien dat economen gek zijn, dat de vrije markt leidt tot chaos en ellende, dat nu de tijd is voor een krachtige beteugeling door de staat. Socioloog de Swaan is niet bang om op een economenforum en in een rede uitgesproken bij de centrale bank van leer te trekken.

Of wel? Er wordt wat gelachen met voorzichtig uitgekozen slachtoffers:

Vanmorgen hoorde ik op de radio zo’n koorknaapje — het deed iets met effecten op de beurs — wat nakwaken. Hij had nog niet gemerkt dat de voorzangers er al een ander missaal bij hadden gepakt: “In de markt”, zo sprak de knaap, “komt alle kennis van de wereld samen en niemand, geen mens op aarde, kan het beter weten dan de markt, die dus onfeilbaar is… De markt heeft altijd gelijk… Althans in beginsel, althans op termijn…”

Juist. Deze handelaar kan zich uiteraard niet verdedigen, maar wat hij zegt is volgens mij niet zo gek. Wordt er in de rest van het artikel met deze principes de vloer aangeveegd? En, ook niet onbelangrijk, wat is het alternatief? Het is niet makkelijk om uit de tekst een analyse en een conclusie te halen, maar volgens mij komen de inzichten samen in de volgende zin:

[D]e markt kan niet functioneren zonder staatswaarborgen en zonder een minimale moraal.

De staatswaarborgen betreffen, zo lijkt het, het garanderen van eigendomsrechten en de bescherming tegen diefstal. De minimale moraal is het vertrouwen dat nodig is, vertrouwen dat onvoorziene wendingen die niet in contracten staan tot tevredenheid zullen worden geregeld. Nou nou. Volgens mij is er geen econoom te vinden die dit zal ontkennen. Volgens De Swaan wel.

Het merendeel van de hoogleraren in de economie is in enkele maanden tijds geheel van inzicht veranderd. Sommigen zijn zelfs helemaal vergeten wat ze vorig jaar nog verkondigden.

Pardon? Namen en rugnummers graag. Zonder eigendomsrechten geen efficiëntie, vraag het aan Coase of Buchanan. Sociaal kapitaal is een gerespecteerd begrip. Er zijn randvoorwaarden aan een vrije markt, uiteraard. Er zijn ook randvoorwaarden aan het huwelijk. Maar is het daarmee een waanidee?

Lees het stuk en verwonder je over de smalheid van het argument. En over wat de arme Alan Greenspan allemaal in de schoenen geschoven krijgt. De Swaan valt met veel vertoon een stroman aan en slaagt er niet helemaal in om die neer te sabelen. Met de vrije markt is het zo erg nog niet gesteld.

Een eigen munt

Toch wel handig, die euro. Dankzij de grote economie die gebruik maakt van de munt zien we in Nederland op dit moment een (stimulerende) lagere rente. De Denen, die hun eigen kroon nog hebben, zien juist op dit onfortuinlijke moment de rente oplopen om hun wisselkoers met de euro te ondersteunen. Inmiddels wil een meerderheid wel af van die eigen munt.

En dan Nederlanders. Die rekenen welliswaar niet meer in guldens, zo blijkt, maar er is wel bijna een meerderheid die de gulden terug wil. Onvrede die misschien gevoed wordt door diepgravend onderzoek zoals deze inflatieindex, en vooral woekert in uithoeken van het land. Tijd voor een vakantie naar Denemarken?