Auteur: Thijs

Econoom. Krantenlezer. Stuurman aan wal.

Geneeskunde, ministerraad

Het schijnt dat de loterij voor de studie geneeskunde wordt afgeschaft en aspirant studenten hun lot in eigen hand krijgen. Dat is geweldig nieuws; het leidt tot meer en betere doktoren en zorgt ervoor dat scholieren beter hun best doen (zie ons eerdere commentaar onder meer hier).

Maar nu iets vreemds. Doordat we melding maken van deze verandering wordt de invoering ervan mogelijk met een week vertraagd. Het item zou namelijk op de agenda van de ministerraad staan, en alles van die agenda dat vóór de vergadering uitlekt gaat voor straf een week niet door.

Mark Rutte bedacht die regel om te zorgen dat ambtenaren stoppen met lekken naar de pers (stukje personeelsmanagement). Dat is een mooi streven, maar het werkt nog niet zo goed, gekeken naar het aantal keren dat de straf al is uitgevoerd. Misschien komt het doordat niet alle ambtenaren dezelfde prikkels kennen. Lekken is voor een groot aantal mensen aantrekkelijk, al was het alleen maar vanwege het contact met een beroemde journalist. Daar staat nu een straf tegenover die gevoeld wordt door de minister en degenen die het voorstel snel behandeld willen zien. Maar niet elke ambtenaar staat achter elk initiatief van zijn ministerie. Er zal er altijd wel een zijn die juist tegen is, of het niets kan schelen. Dan werkt de straf niet, tenminste, als opsporing van de dader onmogelijk is. Er zijn wel kosten aan de regel: het bestuur van het land loopt onnodige vertraging op.

Beter is het om een straf te verzinnen die alle ambtenaren treft, maar die niet kostbaar is voor het land. Als een onderwerp voortijdig lekt, gaat de verwarming op het ministerie een graad lager. En wordt voor de lunch alleen kool geserveerd. Dat zal ze leren.

Schelling in Griekenland

Als twee vrachtwagens met dynamiet elkaar moeten passeren op een smalle bergweg, wie gaat er dan achteruit? Deze zomer las ik het schitterende Strategy of Conflict van Thomas Schelling, over conflicten waarin de spelers tegengestelde belangen hebben, maar ook een gezamenlijk belang om de boel niet te laten ontploffen. De belangrijkste les was zwakte is sterkte, oftewel, de speler die de minste opties heeft, komt het best uit het spel.

Het steekspel rond de Griekse schuld is een klassiek voorbeeld van dit thema. Griekenland wil zo min mogelijk betalen, Europa wil zo veel mogelijk geld terug, maar beiden willen een failliet voorkomen. En dus heeft elke kant zichzelf zoveel mogelijk opties ontnomen. Europa:

“We will certainly not discuss a top-up,” said Wolfgang Schäuble, the German finance minister, noting that a €130bn limit was agreed at an EU summit in October. “We are negotiating within the mandate that heads of state and government have given us.”

En in Griekenland ligt het land stil door een staking en stappen ministers op, wat de Griekse onderhandelaars steunt in hun overtuiging dat ze echt niet verder toe kunnen geven.

De theorie zegt dat de twee uiteindelijk, net voor de deadline, tot overeenstemming komen. Maar Schelling waarschuwt ook dat elke crisis zijn eigen dynamiek kent, en tot ongewenste uitkomsten kan leiden. Een belangrijke toepassing van zijn werk was de hotline, een rode telefoon voor leiders in Washington en Moskou die tijdens de koude oorlog misverstanden moest voorkomen. Laten we hopen dat Venizelos en Juncker elkaars mobiele nummer hebben.

Piek beroepsbevolking?

Met de pensionering van de babyboomers is de grote uitstroom van de Nederlandse arbeidsmarkt begonnen. Ergens in deze jaren moet het moment daar zijn dat het aantal mensen op de Nederlandse arbeidsmarkt niet meer stijgt maar daalt. Het CBS schrijft daarover [pdf]:

Die grafiek ziet er trouwens nogal dramatisch uit,

hoewel de herziening (van stippellijn naar doorgetrokken lijn) ook nogal fors is. Hoe dan ook, we zouden eens moeten kijken naar de omvang van de beroepsbevolking in de data om te zien of de piek al in zicht is.

Lees verder “Piek beroepsbevolking?”

Nog één keer: wachttijd

We hebben er even op moeten wachten, maar het ministerie van voorheen economische zaken heeft een besluit genomen over de tarifering van telefonische klantenservice, oftewel het betaald in de wacht hangen bij de helpdesk. Onze eerdere analyse (hier en hier) was dat voor de meeste mensen de tijd, en niet de telefoonrekening, het duurste stuk van de klantenservice is. Het ministerie let juist wel op de rekening: de nieuwe regel is dat gesprekken een bedrijf óf niets opleveren (geen meerprijs per minuut) óf eenmalig een vast bedrag. Dat vaste bedrag is dan maximaal € 1,30 (zie de nota), een lachertje dus.

In feite creëert het ministerie dus de situatie dat bellen naar een bedrijf bij wet (vrijwel) niet mag leiden tot het betalen van een bedrag tussen de beller en het bedrijf. Hoewel het ministerie waarschijnlijk niet ingrijpt als de beller zijn uren mag declareren. Is dat efficiënt?

  • Als er niets anders verandert zullen meer klanten langer met bedrijven bellen, zoveel staat vast. Voor bedrijven geldt dat bellende klanten nu een risico vormen: ze betalen niet meer zelf voor het call center, en als er veel bellen kost het veel geld. Hoe de schade te beperken?
    • Het makkelijkst is het om de telefoon niet op te nemen, of de servicedesk alleen op dinsdag tussen 2 en 3 te openen. Het ministerie vertrouwt op naming and shaming (en de koude douche) om deze optie onaantrekkelijk te maken.
    • De aantrekkelijkheid van “andere kanalen” – lees: de website – ten opzichte van de telefoon zal een stuk groter worden.
    • Beter is natuurlijk om het product zo goed te maken dat klanten niet meer hoeven te bellen.

Wie wil mag geloven dat de derde optie zich vanzelf voordoet. Ik denk dat we eerder mee gaan maken dat het ministerie komt met aanvullende eisen van minimale telefonische bereikbaarheid.

Buiterismen

Het is nog altijd jammer dat we voor Willem Buiter niet meer naar zijn weblog kunnen, en dus zijn aangewezen op schrijfsels en bijeenkomsten van zijn bank. Vanmiddag was er weer een bijeenkomst; ik maakte wat aantekeningen.

  • Centrale banken in de Westerse wereld zitten tegen de zero lower bound en moeten dus fratsen als QE uithalen. Wacht even, de nulgrens? In Engeland staat de beleidsrente op 0,5% en in Europa op 1,0%. Dat zijn, zegt Buiter met een glimlach, de Britse nul en de Europese nul. Voortgekomen uit koppigheid van de centrale bankiers, en een kleine extra kostenpost voor de economie. Dat dacht ik altijd al, maar het is prettig om het van een autoriteit te horen. Overigens ziet Buiter de ECB dit jaar toch nog verder door de knieën gaan.
  • De Keynesiaanse Laffer curve: het idee dat bezuinigingen leiden tot krimp, en daarmee tot dalende belastingen en stijgende overdrachten, zodanig dat de bezuiniging uiteindelijk het overheidssaldo verslechtert. Het slechte broertje van het inverdieneffect. Theoretisch kan het, maar het is vooralsnog niet aan de orde. Bezuinigen levert lagere tekorten.
  • Financiële repressie. Woord van het jaar. Het tijdelijk buiten werking stellen van de vrije markt door de overheid om acute geldnood te lessen. Opmerkelijk is de rol van de centrale banken: de ECB is de good cop, die tegen zachte voorwaarden veel geld ter beschikking stelt aan banken. De lokale centrale banken spelen bad cop door die banken daarna duidelijk te maken dat het een zeer goed idee zou zijn (wink, nudge) om het geld in staatsobligaties te stoppen (nee, niet dnb natuurlijk, u weet wel wie). Ander middel: boekhoudregels die net doen of het risico op staatsobligaties niet bestaat. Wees op uw hoede, banken maar ook verzekeraars en pensioenfondsen.

Verder komt het waarschijnlijk goed met Italië en Spanje en komen de VS en Japan ook nog aan de beurt voor een rondje schuldencrisis. Dat u het vast weet.

update: meer in het FD.

Vuurwerkaccijns

Het jaar loopt op zijn einde op de gebruikelijke wijze: terugblikken, gedoe met vuilnisbakken, geknal in de straat en de jaarlijkse ingezonden brief van een oogarts. Die gaat vandaag weer flink los:

In Nederland krijgen we het voor elkaar om door privé-pretvuurwerk in twee jaarwisselingen meer oogletsels te veroorzaken dan alle 512 oogtrauma’s opgelopen door Amerikaanse troepen gedurende vier jaar militaire vijandelijkheden in Irak. […] Als er ergens in de wereld een reisbestemming zou zijn met een zo hoog risico op letsel door explosieven als ons eigen land rond oud en nieuw, dan zou onze regering voor een dergelijk land een negatief reisadvies afkondigen.

De man wil uiteraard een verbod op het afsteken van vuurwerk. Dat gaat er niet komen, vanwege de “maatschappelijke weerstand” (zie artikel en reacties hier voor een voorbeeld, en is deze man serieus?). Er zijn nou eenmaal veel mensen die graag het risico op medische schade lopen voor hun pleziertje. Hoogstens kun je je afvragen of de externe effecten (vervuiling, zorgkosten, lawaai) niet wat groot zijn.

Wie er even over nadenkt ziet de overduidelijke parallel tussen vuurwerk en dat andere volksvermaak: de sigaret. Slecht voor de gezondheid, ook voor die van anderen, vervuilend, verslavend, geliefd en gehaat. En niet verboden; de negatieve effecten van het roken worden alleen beperkt door een Pigou-belasting, de accijns op tabak. Een forse heffing die de externe effecten beprijst, de overheid veel geld oplevert en de welvaart verhoogt.

Nou ben ik geen expert, maar vijf minuten googelen (naar hier en hier) geven aan dat er in Nederland slechts BTW op vuurwerk wordt geheven, maar geen accijns. Dat lijkt me een mooie inkopper voor de volgende begroting: er is geen reden waarom vuurwerk (omzet 2010: 65 miljoen) niet minstens onder hetzelfde tarief als tabak (accijns: zo’n 50%) zou moeten vallen. Zowel direct als via de bespaarde zorgkosten zou dat miljoenen opleveren.

Het volgende jaar

Een oud-collega van mij mocht graag onderscheid maken tussen open loop en closed loop modellen. Het verschil tussen de twee is of het model de reactie van, laten we zeggen, omstanders meeneemt in de berekeningen.

Een simpel voorbeeld van een open loop model is het volgende: ik laat in mijn bedrijf de kraan in de wc openstaan en stop papier in de afvoer. Na een paar minuten loopt het water over de vloer, een uurtje later is de hele gang drijfnat en na een paar weken is het hele gebouw volgelopen. Mooi model, maar in werkelijkheid komt er waarschijnlijk een collega voorbij die snel de kraan dichtdraait. In het closed loop model reageren omstanders op onacceptabele omstandigheden.

Ik schrijf weinig op deze site de afgelopen tijd. De euro-crisis eist zijn tol: iedere avond val ik uitgeput op de bank en staat het me tegen om nog maar weer iets zinnigs over de Europa te schrijven. Tegelijkertijd is het de periode er niet naar om pietluttige dingetjes aan de kaak te stellen. Ik doorbreek deze cyclus met behulp van, jawel, Barry Eichengreen (eerder) die in een verstandig stuk het volgende punt maakt: als u een voorspelling voor volgend jaar wilt doen, zorg dan dat uw model closed loop is.

Veel experts die hun zegje over de huidige crisis mogen doen, komen met analyses van het type “als er nu niets gebeurt, kan er iets vre-se-lijk misgaan”. Mooi, denk ik dan, dan zal er dus wel iets gebeuren. Op het laatste moment grijpt de ECB toch in; stemt de regering toch voor; komen de schuldeisers toch over de brug, etcetera. Omdat de alternatieven niet te pruimen zijn. Zolang er nog iets te redden valt, mogen we ervan uit gaan dat dat ook gebeurt. Volgens Eichengreen gaat het daarom volgend jaar nog niet grandioos mis. Het is natuurlijk wel zaak om die tijd verstandig te gebruiken. Het voorgoed oplossen van de problemen gaat namelijk langzaam, wat ook een reden is om geen wonderbaarlijk jaar te verwachten. Conclusie: geen ramp, maar ook geen voorspoed in 2012. Wat de economie betreft dan. Ik ga ervan uit dat u er gewoon een fantastisch jaar van maakt.

De toegevoegde waarde van de financiële sector

Anekdote van achter de handelsschermen: een hedgefonds-manager maakte jarenlang mooie winsten met een arbitragehandeltje. Hij had ontdekt dat product A en B te combineren vielen tot product C, en dat de prijs van A+B een stuk lager was dan die van C. Het gratis geld rolde binnen en de manager reed een mooie auto. Tot op een dag de handel helemaal stilviel en zijn inkomsten opdroogden. Wat was er gebeurd? De firma Bloomberg, verantwoordelijk voor de getallen op vrijwel alle handelsschermen, had een update rondgestuurd waarin de arbitragemogelijkheid voor iedereen in één oogopslag te zien was. Weg inkomsten, weg auto; Bloomberg bedankt.

Het is nuttig om eens na te denken wat dit akkefietje betekent voor de totale productie zoals gemeten in het Bruto Binnenlands Product. In de jaren dat de manager geld verdiende aan de ongelijke prijzen liep zijn omzet het BBP binnen. Als de kopers van C consumenten waren daalt in de nieuwe situatie het BBP. Waren het bedrijven, dan daalt in ieder geval het aandeel van de financiële sector in het BBP. En dat terwijl de totale welvaart na afloop hoger is. De prijzen van A+B en C zullen dichter bij elkaar liggen (want het fonds zit er niet meer tussen) wat goed is voor producenten van A en B en gebruikers van C. Dat is herverdeling; verder zullen de veranderde prijzen ook nog leiden tot extra handel, wat de totale welvaart verhoogt.

Goed, BBP is dus een slechte maatstaf van de welvaart, dat wisten we al. Maar het aandeel van de financiële sector is dus ook een slechte maatstaf voor de welvaart die de sector in een economie creëert. Om allerlei voor de hand liggende redenen is er plots veel belangstelling voor de omvang van die gecreëerde welvaart. Wouter Den Haan runt een aardige discussie op Vox en dit is CPB-econoom Michiel Bijlsma. Wij schreven er eerder dit over.