Blindheid voor grote getallen: hoeveel is een triljoen?

Een veelvoorkomend probleem bij macroeconomie is grote-getal-blindheid. Zo gauw je het miljoen gepasseerd bent is de gemiddelde mens het gevoel kwijt en worden ordes van grootte makkelijk door elkaar gehaald. Ik begin mijn colleges over het BBP dan ook altijd met terugrekenen naar productie per persoon, een voorstelbaar begrip. Dat is voor elk groot getal aan te raden: vaak kun je, door iets tot per-capita proporties terug te rekenen, snel zien wat een groot getal betekent.

google_news_triljoen.gif

Het ANP meldt vandaag dat de georganiseerde misdaad wereldwijd 2 triljoen dollar verdient. “Een 2 met achttien nullen” schrijft de hulpvaardige redacteur. Getalblindheid. Er zijn zes miljard mensen in de wereld (een zes met negen nullen) en dat is dus 333 miljoen dollar per persoon. Dat lijkt wat veel. Het blijkt dat de Engelse en de Nederlandse triljoen niet helemaal hetzelfde zijn. Het rapport gebruikt de versie met twaalf nullen, en dus $333 per persoon. Dat valt alweer mee.

Overigens ben ik geen fan van dit soort onderzoek. Achter de getallen die (in welke vorm dan ook) het nieuws halen ligt vaak een hoop knip-en-plakwerk, als was het maar omdat “misdaad” in elk land iets anders betekent.

(update: iemand is wakker geworden: het bericht is hersteld en heeft het nu over een biljoen. Nu deze nog.)

(update 14/9: deze stond er heel kort op, maar is wel fantastisch. Inmiddels hersteld.)

triljard.png

Potjes

Het is één van de meer krankjorume suggesties van dit jaar: de werkgevers in het beroepsvervoer willen het geld terug van de diesel die verbrand wordt als hun vrachtwagens in de file staan. Dat is op zeker drie gronden een onzinnig idee.

  1. De BTW en accijnzen worden teruggevraagd, maar bij Shell zijn de vervoerders nog niet geweest. Dat roept de vraag op waarom de overheid hier voor de kosten moet opdraaien. De overheid, die nota bene een mooie snelweg heeft neergelegd voor de vervoerders. De echte schuldigen zijn natuurlijk de auto’s (en niet in de laatste plaats de vrachtwagens) die vóór in de file staan. Je kunt aannemelijk maken dat het gros van de files door de vervoerders zelf veroorzaakt wordt.
  2. Als diesel verbranden in de file op deze manier stukken goedkoper wordt, dan kun je op je vingers natellen dat de verkeersproblematiek alleen maar toeneemt. Is dat de bedoeling?
  3. De overheid heft belastingen en doet bestedingen. De een betaalt de ander maar er zijn, als het goed is, geen directe verbanden. Als een besteding de moeite waard is (dat wil zeggen, er wordt een probleem opgelost dat de markt niet aankan en de kosten zijn kleiner dan de baten) dan moet de overheid hem doen, klaar. In het plan van de vervoerders zouden de subsidies op roetfilters afhankelijk worden van de inkomsten aan file-BTW. Dat is potjesdenken, en dat is hele slechte economie. Ook zo met de belastingen: er wordt geheven waar de verstoring het kleinst is en het verdelingseffect niet ongewenst. De betaler krijgt er geen rechten voor terug.

Laten we hopen dat hier niemand in trapt. Ondertussen poets ik de Jopie award alvast een beetje op.

Van 19 naar 20%

In de uitgelekte begroting staat dat het BTW-tarief per 1 januari 2009 stijgt van 19% naar 20%. De opbrengst van deze operatie, zo’n 2 miljard euro, zal worden ingezet om de WW-premie, een belasting op arbeid, te verlagen. Dat geeft natuurlijk

  • herverdeling. Voor de overheid veranderen de inkomsten niet maar voor individuele burgers kan er wel wat veranderen. Wie niet werkt maar wel winkelt, zeg gepensioneerden, gaat erop achteruit. Over het algemeen is de BTW een regressieve belasting, dus de lagere inkomens hebben er meer last van. Tegelijk zal de werkende mens minder premie betalen, tenminste, als iedereen hetzelfde blijft werken en kopen. Maar dat is niet waarschijnlijk, want andere tarieven betekenen ander
  • gedrag. Het doel van de operatie is om, via lagere lasten, meer mensen aan het werk te krijgen. De hoop is dat sommigen van de groep die twijfelt om (part time) te gaan werken, door de lagere lasten over de streep getrokken worden. Of dat sommige werkgevers het nu wél aantrekkelijk vinden om extra personeel in dienst te nemen. Want het is niet op voorhand duidelijk
  • wie gaat betalen. Als de hogere BTW 1-op-1 wordt doorgerekend stijgen de prijzen met 0,84 procent. Maar de winkelier kan er ook voor kiezen de marge te verlagen. Een eerdere BTW-verlaging werd maar voor 70%-80% in de prijs verwerkt. En lagere premies kunnen hogere lonen betekenen, maar ook lagere arbeidskosten. Eén en ander hangt af van de elasticiteiten van vraag en aanbod.
  • In Duitsland is begin dit jaar het BTW-tarief verhoogd van 16 naar 19 procent, ook met het doel de lasten op arbeid te verlagen. Daar gaat het voorlopig goed.
  • Ten slotte is het besluit om budgetneutraal te werken, en dus niet alleen de WW-premie te verlagen, anticyclisch en dat is een goede zaak.

Duidelijk? En nou maar hopen dat het er op de radio net zo mooi uitkomt. Vrijdag, 11:30, Radio 1 update: nieuwe link. (En zie ik iets over het hoofd? Graag voor vrijdag in het commentaar!)

Prutsers

Het ANP meldde dit weekend, op last van onderzoeksstichting FOM:

Natuurkunde is wereldwijd het meest invloedrijke vakgebied van de Nederlandse wetenschap. In internationale vaktijdschriften worden artikelen van in Nederland werkzame fysici 56 procent vaker geciteerd dan gemiddeld.

Leuk natuurlijk voor de natuurkundigen, maar uiteraard wij zijn meer geinteresseerd in hoe de economen het doen. Niet best, zo blijkt als we verder lezen:

Van de 22 geïnventariseerde disciplines eindigden alleen neurowetenschappen en de combinatie economie en bedrijfskunde onder het wereldgemiddelde.

Wat door Nederlandse economen/bedrijfskundigen wordt geschreven, wordt gemiddeld door vakbroeders dus minder geciteerd dan wat door buitenlanders wordt geproduceerd. Met andere woorden: wij produceren teveel nietszeggend geneuzel.

Toch lijkt de conclusie van FOM (let wel: een lobbyclub van fundamenteel natuurkundigen) wat kort door de bocht. Lees verder “Prutsers”

Transfer

Terwijl de geruchtmakende transfers in de voetbalwereld doorgaan blijkt ook de illustere NRC-rubriek Economie voor jou (eerder op deze site) een transfer te hebben gemaakt. Sinds een dikke week schrijven de auteurs voor de internetsite van De Volkskrant.

De Volkskrant is er blij mee, zo blijkt, de NRC lijkt nog niet helemaal op de hoogte (zie de huisvlijt in dit laatste artikel). Maar wat zit er achter de transfer? Ik gok voorlopig op meer geld.

Boeren vs. Bakkers

Intrigerend bericht van het ANP:

De bakkers, supermarkten en meelindustrie maken misbruik van de relatief hoge graanprijs. Ze verhogen de prijs van brood met een onevenredig percentage en als de prijs van graan zakt, zakt de prijs voor een brood nooit mee. Dat vindt de Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV).

Inderdaad, asymmetrische prijsaanpassingen, een fenomeen dat overigens voor veel meer sectoren is aangetoond. Maar de boeren suggereren dat het ook op de lange termijn geldt. Dat zou betekenen dat naarmate de graanprijs sneller op en neer beweegt, de broodprijzen hoger zijn. Dat klinkt wat vreemd.

Het bericht roept nog veel meer vragen op. Allereerst: waar maken die boeren zich eigenlijk druk om!? De graanprijs wordt bepaald op de wereldmarkt, dus de hoogte van de broodprijzen zal niet of nauwelijks van invloed zijn op het inkomen van boeren. De boeren zelf denken daar anders over, zo suggereert het persbericht:

Voor ons als akkerbouwers is het moeilijk te verteren dat speculanten, handelaren, supermarkten en bakkers nu misbruik maken van de graanprijsstijging […] Ik noem dat misbruik maken van de hogere graanprijs over de rug van akkerbouwers.

Bovendien: in feite suggereren de boeren dat de bakkers een kartel vormen dat de broodprijs kunstmatig hoog houdt. Maar als bakkers gezamenlijk zo’n monopolieprijs zouden kunnen zetten, dan zouden ze dat altijd doen, en niet pas als de graanprijs stijgt. En als bakkers altijd al een monopolieprijs zetten, lijkt er weinig reden om een graanprijsstijging meer dan evenredig door te berekenen.

Laat Nederland rijden

De Telegraaf probeert deze week het fileprobleem op te lossen. Met dagelijkse berichten over het leed dat file heet en de partijen die eronder lijden probeert de krant de druk op de politiek op te voeren.

Mooi om te lezen is het bericht “wat is UW oplossing?”, dat op het moment van schrijven 416 reacties heeft. Natuurlijk ontbreken de gebruikelijke tirades over de stoet vrouwelijke ministers op Verkeer en Waterstaat niet en is er de roep om gratis openbaar vervoer, maar de meerderheid zoekt de oplossing in capaciteitsuitbreiding. Bredere wegen, extra rijstroken bovenop de huidige, vrachtwagens naar de nacht, op- en afritten groter maken. Over rekeningrijden wordt zeven keer gerept; zes zijn tegen en één is voor.

Is dit een geruststellend of gekmakend schouwspel? Ik twijfel: aan de ene kant maakt zoveel beperkt denkvermogen angstig, aan de andere kant is er kennelijk nog werk genoeg voor economen. De grote denkfout, voor wie het niet ziet, is deze: met voldoende uitbreiding van de capaciteit zou de huidige verkeersstroom zonder problemen kunnen worden verwerkt. Wie ’s ochtends vaststaat en denkt “een grotere afrit zou een hoop schelen”, die heeft gelijk.

Maar de omvang van de huidige verkeersstroom wordt mede veroorzaakt door de huidige files. Ik ben ervan overtuigd dat grote aantallen autobezitters ’s ochtends de trein nemen of eerder weggaan omdat ze niet in de file willen staan. Op het moment dat de wegcapaciteit toeneemt en de files oplossen, neemt dus automatisch de verkeersdrukte toe. Er gaan meer auto’s rijden, en wel totdat de files weer zo lang zijn dat de volgende, marginale, autobezitter begint te ontwijken. Een grotere capaciteit zal iets uitmaken (de marginale berijder is een ander) maar bij lange na niet zoveel als de lezers denken.

Rekeningrijden heeft als voordeel dat de marginale kosten van spitsrijden, die nu in tijd en geld worden geheven, helemaal in geld worden uitgedrukt. Dat is efficiënt omdat verspilde tijd verloren is, maar geïnde tol kan worden gebruikt om de wegenbelasting te verlagen. Misschien moet ik ook maar een reactie plaatsen…

Compensatie

Soms is het gewoon knap op welke manier ‘gedupeerden’ argumenten kunnen verzinnen om aanspraak te maken op een schadevergoeding. Neem nu de tankstations. Zij willen compensatie van het ministerie van Verkeer “voor de inkomsten die zij mislopen door de files”:

Mensen die in een file staan proberen de verloren tijd in te halen en maken geen tussenstop bij een pomp, stelt Bovag-bestuurslid Clemens van Hulten dinsdag in De Telegraaf. Daardoor zouden de tankstations maandelijks enkele miljoenen euro’s mislopen. Volgens Van Hulten kan het omzetverlies bij pompen aan drukke snelwegen oplopen tot veertig procent omdat zij minder brandstof en levensmiddelen verkopen.

Ik weet niet hoe het bij u gaat, maar als ik te lang blijf rondrijden, dan is op een gegeven moment mijn tank leeg. Niet gaan tanken om tijd te winnen is dan niet echt een optie. Bovendien: hoe langer je in de file staat, des te minder kilometer je haalt uit een tank, en des te vaker moet je tanken. En dat betekent dat de tankstations meer benzine gaan verkopen. Bovendien: je zou verwachten dat hoe langer mensen in een file staan, des te minder keuze ze hebben in het tankstation dat ze bezoeken. Dat betekent meer marktmacht voor de stations, en dus hogere prijzen. Het lijkt me daarom de hoogste tijd dat de tankstations een vergoeding gaan betalen aan het ministerie van Verkeer vanwege de extra inkomsten die zij door de files genereren.

SMS-rente

De Volkskrant meldt dat het Finse bedrijf Ferratum sinds kort via sms of internet leningen aanbiedt van maximaal 300 euro met een looptijd van vijftien dagen. Voor een lening van 300 euro zijn de ‘bemiddelingskosten’ 75 euro.

Het Nibud heeft uitgerekend dat dit neerkomt op 600 procent rente op jaarbasis. ‘De behandelingskosten zijn immers 25 procent van de hoofdsom, gedurende een looptijd van vijftien dagen’.

Het Nibud onderdrijft schromelijk. 365 delen door 15, dat keer 25, dan kom je inderdaad uit op 600 procent. Maar om tot een rente op jaarbasis te komen, lijkt het voor de hand te liggen om uit te gaan van samengestelde interest. En dan komt 25% in 15 dagen neer op ruim 22000% op jaarbasis. Kassa.

(Naschrift: Ach, het moest een keer gebeuren. Inderdaad, Thijs en ik bleken gisteravond ongeveer gelijktijdig een post te produceren over hetzelfde onderwerp. Het gebeurde eigenlijk ook al bij deze aankondiging, maar toen trok Thijs ruimhartig zijn bijdrage terug. Omdat het nooit kwaad kan dingen op twee manieren uit te leggen, laten we ze nu toch maar allebei staan. En gezien het enorme belang van het onderwerp natuurlijk).