Categorie: Crisis!

De kredietcrisis van 2008.

De sloopregeling

De sloopregeling (of, in Haags p.r. jargon: de schone-lucht premie) is er. Wie een oude auto inlevert en krijgt een bedrag tussen de €750 en de €1.000 korting op de aankoop van een nieuwe. De oude auto moet dan wel gesloopt worden, wat betekent dat we de slooppremie moeten afzetten tegen de inruilprijs die de auto nog opbrengt.

De volksmening bij de Telegraaf is daarom dat deze premie te laag is. Iedere dealer geeft altijd €1.000 inruil op alles wat rijdt, is de heersende mening. Maar wie wel eens een auto gekocht heeft weet ook dat die inruil vaak fictief is: wie niets inruilt krijgt opeens een aantrekkelijke korting aangeboden.

Er zal dus wel wat gesloopt worden dankzij deze premie. Dat is goed voor de autodealers, die het moeilijk hebben, en voor de fabrikanten (dat laatste is het weglekeffect). De hogere efficiëntie van de nieuwe auto maakt dat de uitstoot in Nederland vermindert (mits bezitters niet méér gaan rijden in de nieuwe kar) maar zoals Willem Buiter al opmerkte is het totale milieu-effect negatief. Een nieuwe auto moet immers ook geproduceerd worden. Andere verliezers zijn de gebruikelijke afnemers van oude Nederlandse auto’s, de inwoners van Oost-Europa en Afrika. Zij zien het aanbod tijdelijk opdrogen.

Meer banen, toch crisis

De logica in de economie is soms ver te zoeken. Neem nou dit bericht in de Telegraaf, gebaseerd op deze persverklaring van het CBS:

Het aantal banen groeit door. In het vierde kwartaal van afgelopen jaar waren er 108.000 banen van werknemers meer dan in hetzelfde kwartaal in 2007.

‘Ja maar, het is toch crisis?’ vraagt de leek zich af. Is ook zo. Maar het aantal banen van werknemers is een slechte statistiek om de voortgang van de crisis mee te volgen. Kijk maar eens naar deze data.

Er waren eind 2008 zo’n 108.000 banen meer dan eind 2007. Dat was mooi, maar er waren ook 110.000 extra mensen die wilden werken. Deze ‘mutatie beroepsbevolking’ treedt op omdat er nog wat groei zit in de cohorten 20-64 (die groep neemt toe met zo’n 20.000 mensen) en omdat mensen toetreden na bijvoorbeeld een studie, of minder met vervroegd pensioen gaan. En dus neemt de werkloosheid vanaf de zomer toe, ondanks het grotere aantal banen. Die werkloosheid is een veel betere peilstok voor de ontwikkeling van de recessie (en voor de conjunctuur in het algemeen, zie bijvoorbeeld hier).

Nog wat verdere details voor de liefhebbers. De werkloosheid neemt sneller toe dan het verschil tussen 108 en 110 duizend; hier wreekt zich het feit dat het over werknemers gaat waardoor failliete ondernemers en zzp’ers niet meetellen als banenverlies. En het is vrij normaal dat er banen bijkomen als meer mensen toetreden tot de arbeidsmarkt. Wie denkt dat een vast aantal banen  wordt verdeeld begaat de lump of labor fallacy.

Causaliteit

De vraag in de autosector loopt terug. De Volkskrant schrijft (het pijltje is van mij):

In februari werden ruim 31 procent minder auto’s geregistreerd => In Nederland wordt mogelijk ook een schrootpremie ingevoerd.

De schrootpremie is een Duits idee waarbij eigenaren van oude auto’s een subsidie van €2.500 krijgen op het inruilen van hun voertuig. De Tweede Kamer ziet een Nederlandse versie, gezien de problemen in de autosector wel zitten. Maar hebben die de oorzaak en het gevolg wel begrepen? Ik zie ook wel wat in

In Nederland wordt mogelijk ook een schrootpremie ingevoerd => In februari werden ruim 31 procent minder auto’s geregistreerd.

Economie voor bij

Even let je niet op en dan is de aflevering van Economie voor Jou (eerder en eerder, we waren nooit erg onder de indruk) van vorige week meteen de laatste.

[…] de Volkskrant, die ons heeft laten weten wegens bezuinigingen te moeten stoppen met deze rubriek. Een fraaier voorbeeld van financiën als randvoorwaarde voor ‘economie’ hadden we zelf niet kunnen bedenken.

In de laatste aflevering stelt de econoom van dienst voor, ter bestrijding van de crisis,

[…] om nu aan te kondigen dat de hypotheekrenteaftrek in zeg 2015 wordt afgebouwd voor nieuwe kopers. […] Met die aftrekpost moet toch een keer iets gebeuren. Want structureel verstoort die renteaftrek de huizenmarkt. Door nu al aan te kondigen dat je hem op een later tijdstip gaat afschaffen, zullen aspirant kopers die voor de bui binnen willen zijn nu een huis kopen.

Het is niet onlogisch om twee vliegen in één klap te willen slaan, een impuls voor de huizenmarkt en eindelijk die verstorende aftrek eruit.

Het probleem, voor zover ik het zie, is dat we in een kredietcrisis zitten. Het is geen goed moment om aan de bezittingen van banken te gaan morrelen. Bezittingen zoals bijvoorbeeld alle Nederlandse hypotheken. Wie aankondigt op termijn de hypotheekrenteaftrek eruit te doen, kondigt in feite een grote waardedaling van het huizenbestand aan. Dat heeft meteen zijn weerslag op de balanspositie van alle Nederlandse banken.

Ik weet, er staat “nieuwe kopers” maar dat maakt het alleen maar erger. Je kunt dat op twee manieren lezen: huidige hypotheken mogen, met aftrek, worden meegenomen naar een nieuw huis. In dat geval wordt er grote ongelijkheid gecreëerd tussen (oude) huizenbezitters en jonge starters na 2015. En als de hypotheek niet mee mag, dan leidt dat opnieuw tot grote inefficiënties omdat bezitters niet zullen verhuizen, voor bijvoorbeeld een betere baan. In beide gevallen geldt daar bovenop het probleem van de bankenbalans.

De juiste aanpak voor de hypotheekrenteaftrek is overigens om hem, te beginnen over 10 jaar, met 2 procent per jaar af te bouwen over een periode van 50 jaar. Maar niet tijdens deze crisis.

De particuliere belegger (3)

Een aantal weken geleden stelde ik hier vast dat de waarde van het aandelenbezit van Nederlanders lang niet zo hard naar beneden ging als de indices. Mijn conclusie was dat Nederlanders aandelen bijgekocht hadden. Het alternatief, het massaal verslaan van de index, leek onwaarschijnlijk.

Enkele dagen later vond Marco een aanwijzing dat Nederlanders juist aan het verkopen geslagen waren na de koersdalingen begin vorig jaar. Een mysterie.

Vandaag trof ik op de site van onze centrale bank een bericht dat de eerdere observatie bevestigt. Het proza is taai als schoenleer, maar lees even mee:

De waarde van Nederlandse aandelen in bezit van buitenlandse beleggers is met 47 procent echter aanzienlijk sneller gedaald dan de waarde van buitenlandse aandelen in handen van Nederlandse ingezetenen (16 procent; tot en met het derde kwartaal van 2008).

Voor ons is die -16% van belang: als Nederlanders gewoon in de index hadden gezeten dan waren ze tussen de 24% (S&P500) en de 30% (Euronext 100) kwijt geweest. Hier zien we dus hetzelfde als in de eerdere cijfers: óf Nederlanders versloegen de index, óf ze kochten bij. Of misschien gebruik ik de verkeerde indices, maar elders is het niet echt beter. Het mysterie blijft, maar de oplossing lijkt in het buitenland te zitten.

Overigens, die -47% rendement voor buitenlanders is deels het verdwijnen van Nederlandse beursfondsen (ABN Amro bijvoorbeeld) en geen echt verlies.

Het mysterie van de particuliere belegger

Nog even terugkomen op een bericht van Thijs, vorige week, waarin hij constateerde dat CBS-cijfers suggereren dat gedurende de eerste 9 maanden van vorig jaar de Nederlandse particuliere belegger óf het aanzienlijk beter heeft gedaan dan de markt (wat zeer onwaarschijnlijk is), óf massaal aandelen heeft bijgekocht (wat vrij onwaarschijnlijk lijkt).

Gisteren berichtte NRC next over de cijfers (helaas niet online). Opvallend citaat:

Het CBS constateert tevens dat particuliere beleggers per saldo voortdurend aandelen verkopen.

Overheidssteun

De Franse staat gaat haar autofabrieken steunen (hier met meer details in het Frans, 10% van de Franse beroepsbevolking doet iets in de autoindustrie). Het zou gaan om €5 à 6 mrd.

Eens even rekenen. De Amerikaanse automakers vroegen om $25 mrd, dat is zo’n €19,3 mrd oftewel €63 per Amerikaan. Grote consternatie, Bush geeft net genoeg geld om van het probleem af te zijn en de heersende opinie is dat er nu echt geherstructureerd moet worden.

Stel dat het bij 5 miljard euro blijft, in Frankrijk. Dat is €77 euro per Fransman, zo’n 21% meer dan wat de Amerikanen hadden moeten betalen. Maar van een publieke oproer geen spoor.

(Overigens: maakt u zich zorgen over wisselkoersen en arbeidsparticipatie bij dit soort berekeningen? Eenhedenvrij is het verschil nog groter: de Amerikaanse steun zou 0,18% van het BBP zijn, de Franse steun 0,26% van het BBP).

Nederland stapt in aandelen

Het CBS komt vandaag met cijfers over de vermogenspositie van Nederlandse huishoudens, de eerste waarin de effecten van de kredietcrisis goed zichtbaar zijn. Een “recordverlies” schrijft de NOS.

De cijfers laten echter nog iets anders zien. Het particulier aandelenbezit stond begin dit jaar op €239 mrd. Na drie kwartalen was daar nog €196 mrd van over, een verlies van 43 miljard euro. Maar nu iets vreemds: in dezelfde periode daalde de AEX met 35.6%, en andere indices met vergelijkbare percentages. Als de aandelenbezitters niets hadden gedaan dan zouden ze een dubbel zo groot verlies, €85 mrd, moeten hebben gedraaid.

Wat is er gebeurd? Het is mogelijk, maar zeer (zeer!) onwaarschijnlijk, dat heel Nederland de index verslagen heeft. Ook kan het zijn dat de “overige deelnemingen” van beleggers, die ook in de cijfers meetellen, minder hard zijn gedaald (of niet liquide zijn, zodat de waarde op dit moment overschat wordt). Maar waarschijnlijker is dat de Nederlanders, bij het zien van de dalende koersen, massaal zijn ingestapt. Is dat het geval dan komt er bij de volgende cijfers nog een mooi verlies overheen: in het vierde kwartaal daalde de index met 25%.

De consumentenbestedingen blijven hoog

Het FD meldt vanochtend dat veel winkels een ge-wel-dige kerst hebben gedraaid. Dat is opmerkelijk in het licht van de economische crisis, waar de kranten sinds een jaar vol van staan.

‘We hebben de afgelopen weken meer verkocht dan ooit in die periode, stelt ook André Sprangers, algemeen directeur van schoenwinkel Zwartjes in Amsterdam. ‘De recessie zit heel erg in bepaalde hoofden, maar kennelijk niet in die van de consument.’

Wat is er aan de hand?

  1. Het valt wel op dat de bedrijven in het overzicht allemaal relatief goedkope spullen verkopen en niet met grote voorraden zitten. Afwezig zijn de autodealers en de makelaars. De conclusie dat de consument echt alles zomaar blijft kopen is een beetje voorbarig.
  2. Los van veranderingen in de totale bestedingen zijn er natuurlijk altijd structurele verschuivingen. De internetwinkels doen het erg goed, maar dat is een structurele verschuiving en geen conjuncturele. De berichten over de totale bestedingen zijn minder goed.
  3. De bedrijven die omzetstijgingen melden verkopen allemaal aan consumenten, niet zozeer aan andere bedrijven. De bestedingen van bedrijven (vooral investeringen) lopen wel terug. Het is mogelijk dat bedrijven beter rekening houden met de toekomst dan individuele consumenten. Die groep krijgt nog gewoon de normale salarisstrook en gedraagt zich of er niets aan de hand is.
  4. Maar wat zou een consument dan moeten doen? Er zijn twee redenen om rustig door te consumeren:
    • Op een heel leven gezien valt deze schok wel mee. De permanente inkomenshypothese stelt dat schokken in het jaar-op-jaar inkomen helemaal geen rol zouden moeten spelen bij bestedingen.
    • Voor veel mensen gaat de kredietcrisis helemaal niets betekenen. Zij die ontslagen worden, ondernemers, bankiers met een lagere bonus krijgen een inkomensschok. Maar dat laat grote groepen personeel, ambtenaren, gepensioneerden, jongeren voor wie er niets verandert.

Of is er nog iets anders aan de hand? Ik hoor het graag. Vanmiddag geef ik om 16:10 op Radio 1 de weerslag van deze overwegingen. update: voor alle fans, hier is de MP3 (624Kb)

Structurele aanpassing

Meestal schrijf ik een bericht met deze titel in januari (08, 07) maar deze kerst valt de geest van de structurele aanpassing mij buiten het seizoen lastig. Het is die kredietcrisis, natuurlijk. Dit stukje op Marginal Revolution vat het goed samen: de opbrengsten in de financiële sector zijn jarenlang erg hoog geweest en als gevolg daarvan zijn hele hordes mensen in de sector gaan werken. Helaas waren die opbrengsten, zoals het nu lijkt, van tijdelijke en bubbelachtige aard. En dus moet een gedeelte van die mensen nu iets anders gaan doen. (MR vraagt zich af of de markt dit probleem aankan, een belangrijke vraag.)

Waar hebben we het over, in Nederland? Het CBS geeft aan dat het aantal personen aan het werk in de sector Financiële en Zakelijke Dienstverlening gegroeid is van 1,3 miljoen in 1996 tot 1,9 miljoen nu, oftwel van 18.6 naar 21.6% van het totaal. Dat is een groot gedeelte van onze economie, ook al is niet de hele sector strict financieel te noemen; ICT zit er ook in. Maar stel dat we terug moeten naar het aandeel 1996, dan moeten nog steeds 260.000 mensen uit de financiële sector naar iets anders omkijken (niet dat dat heel erg is, overigens). Op de achterkant van een sigarendoos zijn dat ongeveer alle mensen van 53 tot 65 jaar in die sector.

Dat is de gebruikelijke route, natuurlijk, een vroeg pensioen voor de oudjes en dan door met het jonge volk. Maar dat gaat in dit geval toch moeilijk worden vanwege het grote aantal mensen waar het om gaat. Als die allemaal een regeling moeten krijgen betaald door de groep 52-min dan wordt de sector wel erg onaantrekkelijk. Bovendien is de tijd er niet naar: we streven juist naar een hogere participatie om te zorgen dat de welvaartsstaat betaalbaar blijft.

En dan, wie wens je een pensioen op zijn of haar 53e? Dat is wel een heel lange tijd om stil te zitten. Er moeten mensen uit de financiële sector, maar die mensen moeten iets nuttigs en productiefs gaan doen. Wat precies? Welnu, dat komt goed uit: de taak om uit te zoeken welke activiteiten de moeite waard zijn valt traditioneel aan, jawel, de financiële sector. Een in Nederland onderontwikkelde tak van die sector is VC, venture capital oftewel risicoinvesteringen. In die tak van sport worden nieuwe ondernemingen van kapitaal voorzien in de hoop dat ze uiteindelijk heel veel waard worden. Een goede afdeling VC zou in Nederland kunnen functioneren als een aanjager van de leuke nieuwe bedrijven die al die uitgetreden mensen uit de financiële sector gaan beginnen.

Als we het nou als volgt organiseren. De overheidscommissarissen en overheids-CEO bij de Nederlandse banken zorgen ervoor dat er een serieuze VC-markt in Nederland ontstaat. Wie weggaat bij een financieel bedrijf kan daar terecht voor hulp en een investering, mits het business plan klopt. Zo houden we de economie niet alleen aan de gang, maar maken we er nog iets moois van ook.

Prettige kerst!